Me rënien e rebelëve të Asadit liruan të burgosurit që arritën të mbijetonin në kushte të paimagjinueshme. Një javë më vonë, katër burra folën për median britanike “BBC” për lehtësimin që ndjejnë, por edhe për vitet e tmerrit që i paraprinë.
Rënia e regjimit të Asadit në Siri ka zbuluar tmerrin dhe poshtërimin që mijëra njerëz po jetonin në burgun më famëkeq të vendit. Burgu Saydnaya do të bëhej për shumë njerëz varri i tyre. Ata hynë atje dhe nuk dolën më… Me rënien e rebelëve të Asadit liruan të burgosurit që arritën të mbijetonin në kushte të paimagjinueshme. Një javë më vonë, katër burra folën për median britanike “BBC” për lehtësimin që ndjejnë, por edhe për vitet e tmerrit që i paraprinë.
Të burgosurit heshtën kur dëgjuan britmat jashtë derës së qelisë së tyre. Zëri i një burri thirri: “A ka njeri aty?” Por ata kishin shumë frikë të përgjigjeshin. Me kalimin e viteve, ata kishin mësuar se hapja e derës nënkuptonte rrahje, përdhunime dhe dënime të tjera torturuese. Por në këtë ditë, kjo thirrje do të thoshte liri.
Me thirrjet “Allahu Akbar”, burrat brenda qelisë shikuan përmes një hapjeje të vogël në qendër të derës së rëndë metalike. Ata panë rebelë në korridorin e burgut në vend të rojeve.
“Pastaj ne thamë: ‘Jemi këtu. Na lironi”, thotë një nga të burgosurit, 30-vjeçari Qasem Sobhi Al-Qabalani. Ndërsa dera u hap me armë zjarri, Qasem thotë se ai ka vrapuar jashtë me këmbët e zbathura. Ashtu si të burgosurit e tjerë, ai vazhdoi të vraponte dhe nuk e kthente kokë prapa.
“Kur erdhën për të na çliruar dhe duke bërtitur ‘ikni të gjithë, dilni të gjithë’, unë dola me vrap nga burgu por isha shumë i tmerruar të shikoja pas meje, sepse mendova se do të më kthenin mbrapsht”, thotë 31-vjeçari, Adnan Ahmed Ghnem.
Të gjithë këta të burgosur nuk ishin në dijeni se presidenti sirian Bashar al-Assad ishte larguar nga vendi dhe se qeveria e tij kishte rënë. Por lajmi u përhap shumë shpejt.
“Ishte dita më e mirë e jetës sime. Një ndjenjë e pashpjegueshme. Si dikush që sapo i kishte shpëtuar vdekjes,” kujton Adnani.
Qasem dhe Adnani janë ndër katër të burgosurit me të cilët ka folur BBC, të cilët u liruan këtë javë nga burgu Saydnaya, një objekt për të burgosurit politikë me nofkën “Thertorja e njerëzve”. Të gjithë dhanë rrëfime të ngjashme për vite të tëra keqtrajtimi dhe torturash në duart e gardianëve, ekzekutimet e të burgosurve të tjerë, korrupsioni nga zyrtarët e burgut dhe rrëfimet e detyruara. Familjet e personave të zhdukur të mbajtur në Saydnaya, po kërkojnë ende dëshpërimisht përgjigje.
Zbulimet janë tronditëse, trupat e gjetur nga kryengritësit në një morg të spitalit ushtarak, që besohet të jenë të burgosur të Saydnaya, për të cilët mjekët thonë se kanë shenja të rënda torture. “Amnesty International”, raporti i së cilës i vitit 2017 mbi burgun akuzoi autoritetet për vrasje dhe tortura atje, ka bërë thirrje për drejtësi dhe dëmshpërblime për krimet sipas ligjit ndërkombëtar në Siri, duke përfshirë trajtimin e të burgosurve politikë.
Burgu Saydnaya, një kompleks i shtrirë në majë të kodrës i rrethuar me tela me gjemba, u krijua në fillim të viteve 1980 dhe për dekada u përdor për të mbajtur kundërshtarët e regjimit të familjes Assad. Ai është përshkruar si burgu kryesor politik i vendit që nga kryengritja e vitit 2011, kur Shoqata e të Burgosurve dhe të Zhdukurve në Burgun Saydnaya me bazë në Turqi thotë se në fakt u bë një “kamp vdekjeje”.
Të burgosurit me të cilët folëm thonë se ishin dërguar në Saydnaya për shkak të lidhjeve reale ose të perceptuara me Ushtrinë e Lirë Siriane rebele, kundërshtimin e tyre ndaj Assadit, ose thjesht sepse jetonin në një zonë të njohur për ta kundërshtuar atë.
Disa ishin akuzuar për rrëmbim dhe vrasje të ushtarëve të regjimit dhe ishin dënuar për terrorizëm. nTë gjithë thanë se kishin dhënë rrëfime nën “presion” dhe “torturë”. Atyre iu dhanë dënime të gjata ose u dënuan me vdekje. Një burrë tha se ai ishte mbajtur në burg për katër vjet, por nuk kishte shkuar ende në gjykatë. Burrat u mbajtën në ndërtesën kryesore të Kuqe të burgut, për kundërshtarët e regjimit. Qasem thotë se ai u arrestua ndërsa kalonte përmes një blloku rrugor në vitin 2016, i akuzuar për terrorizëm me Ushtrinë e Lirë Siriane dhe u dërgua për periudha të shkurtra në disa objekte paraburgimi përpara se të transferohej në Saydnaya.
“Pas asaj dere, ti je një person i vdekur,” thotë ai me zë të ulët në një intervistë në shtëpinë e tij familjare në një qytet në jug të Damaskut, ndërsa të afërmit mblidhen përreth duke pirë kafe dhe tundur kokën në magjepsje të zymtë.
“Këtu filloi tortura.”
Ai kujton se u zhvesh lakuriq dhe i thanë të pozonte për një fotografi përpara se ta rrihnin sepse shikonte kamerën. Ai thotë se më pas e lidhën me zinxhirë së bashku me të burgosur të tjerë dhe e çuan, me fytyrat e tyre në tokë, në një qeli të vogël izolimi, ku ai dhe pesë burra të tjerë u grumbulluan brenda dhe iu dhanë uniforma për të veshur, por nuk iu dha ushqim dhe ujë për disa ditë.
Më pas ata u dërguan në qelitë kryesore të burgut, ku dhomat nuk kishin shtretër, një llambë të vetme dhe një zonë të vogël tualeti në cep. Brenda burgut këtë javë, kishte batanije, rroba dhe ushqime të shpërndara nëpër katet e qelive.
Një ish i burgosur nga viti 2019-2022, ecte korridoreve duke kërkuar qelinë e tij. Ai ka humbur dy gishta dhe një gisht të madh në burg, thotë ai. Duke gjetur shenja gërvishtjeje në murin e një qelie që ai beson se e kishte bërë, ai u gjunjëzua dhe filloi të qajë.
Rreth 20 burra flinin në secilën dhomë, por ishte e vështirë për të burgosurit të njiheshin me njëri-tjetrin, pasi ata mund të flisnin vetëm me pëshpëritje, sepse rojet po shikonin dhe dëgjonin gjithçka. “Gjithçka ishte e ndaluar. Ju lejohej vetëm të hani e të pini, të flinit dhe të vdisnit”, thotë Qasem.
Dënimet në Saydnaya ishin të shpeshta dhe brutale. Të gjithë personat që u burgosën përshkruanin se ishin rrahur me mjete të ndryshme – shufra metalike, kabllo, shkopinj elektrike.
“Ata hynë në dhomë dhe filluan të na godasin në të gjithë trupin. Unë qëndroja në vend, shikoja dhe prisja radhën time”, kujton Adnani, i cili u arrestua në vitin 2019 me akuzën e rrëmbimit dhe vrasjes së një ushtari të regjimit.
“Çdo natë falënderonim Zotin që ishim ende gjallë. Çdo mëngjes i lutëm Zotit, të lutem na merr shpirtin që të vdesim në paqe”.
Adnani dhe dy nga të burgosurit e tjerë të sapo liruar thanë se ndonjëherë detyroheshin të uleshin me gjunjë dhe një gomë automjeti të vendosur mbi trupat e tyre me një shkop të futur brenda në mënyrë që të mos lëviznin, përpara se të dhunohenin.
Format e dënimit ishin të ndryshme. Qasem thotë se dy oficerë burgu e mbajtën me kokë poshtë në një fuçi me ujë derisa mendoi se do të “mbytej dhe do të vdiste”.
“Unë e pashë vdekjen me sytë e mi”, thotë ai. “Ata e bënin këtë nëse zgjoheshim natën ose po flisnim me zë të lartë ose nëse kishim një problem me një nga të burgosurit e tjerë.”
Dy nga të burgosurit e liruar këtë javë dhe një tjetër ish- i burgosur përshkruajnë se kanë qenë dëshmitarë të sulmeve seksuale nga rojet, të cilët thonë se i kanë rrahur të burgosurit me shkopinj. Një burrë tjetër tha se ata bënë ashtu siç kërkuan rojet në dëshpërim për më shumë ushqim. Tre përshkruan rojet që kërcenin mbi trupat e tyre si pjesë e torturës.
Në një spital në Damaskun qendror, ishte 43-vjeçari Imad Jamal me dhimbje në çdo prekje të nënës së tij, e cila po kujdesej për të pranë shtratit të tij.
Kur i kërkuam të përshkruante përvojat e tij në burg, ai buzëqeshi dhe u përgjigj ngadalë në anglisht: “Nuk ka ushqim. Nuk ka gjumë. Rrahje me kallam. Ende i sëmurë. Asgjë nuk ishte normale”. Ai thotë se u arrestua në vitin 2021 si pjesë e asaj që ai e quajti “arrest politik” për shkak të rajonit nga vjen.
Duke folur përsëri në arabisht, ai thotë se i ishte thyer shpina kur u detyrua të ulej në tokë me gjunjët në gjoks, ndërsa një roje u hodh nga një parvaz mbi të si ndëshkim për vjedhjen e ilaçeve nga një i burgosur tjetër për t’ia dhënë një shoku.
Por për Imadin, gjëja më e vështirë për jetën në burg ishte i ftohti. “Edhe muri ishte i ftohtë. Unë isha një kufomë që vetëm po merrte frymë”.
Në burg kishte pak gjëra që u jepnin pak gëzim të burgosurve, por tre prej tyre thanë se çdo gjë pozitive që merrnin më pas dënohenin për të.
“Sa herë që bënim dush, sa herë kishim një vizitor, sa herë dilnim në diell, sa herë dilnim nga dera e qelisë ne ndëshkoheshim,” thotë Rakan Mohammed Al Saed, 30 vjeç, i cili thotë se ishte i ndaluar në vitin 2020 me akuza për vrasje dhe rrëmbime nga qëndrimi i tij i mëparshëm në Ushtrinë e Lirë Siriane rebele, por nuk ishte gjykuar kurrë.
Ai tregon dhëmbët e thyer, duke thënë se janë thyer kur një roje e ka goditur me shkop në gojë. Të gjithë burrat besonin se njerëzit në qelitë e tyre ishin ekzekutuar. Rojet hynin dhe thërrisnin emrat e njerëzve që do t’i largonin dhe nuk do të shiheshin më.
“Njerëzit nuk u ekzekutuan para nesh. Sa herë që thërrisnin emra në orën 12 të mëngjesit, ne e dinim se këta njerëz do të ekzekutoheshin,” thotë Adnan. Të tjerë dhanë rrëfime të ngjashme, duke shpjeguar se nuk kishte asnjë mënyrë për të marë vesh se çfarë ndodhi me këta burra.
Babai i Qasemit dhe të afërmit e tjerë thonë se familja u detyrua t’i paguante zyrtarëve të burgut më shumë se 10,000 dollarë për të parandaluar ekzekutimin e tij, fillimisht për ta konvertuar atë në një dënim të përjetshëm dhe më pas në një dënim 20-vjeçar. Përveç torturave të panumërta, të burgosurve iu desh të përballeshin me të ftohtin dhe urinë Qasem thotë se trajtimi i tij nga rojet u përmirësua menjëherë pas kësaj. Por ata “refuzuan çdo shumë për ta liruar”.
Familjet u dërgonin të dashurve të tyre para për ushqim në burg, por ata thonë se zyrtarët e korruptuar mbanin shumë prej tyre dhe u jepnin të burgosurve vetëm racione të kufizuara ushqimore. Në disa qeli, të burgosurit mblidhnin të gjithë ushqimin së bashku. Por kjo përsëri nuk mjaftonte.
Për Adnanin uria ishte edhe më e rëndë se rrahjet. “Shkoja në shtrat dhe zgjohesha i uritur”, thotë ai. “Për çdo muaj zbatohej një dënim, ku një ditë na jepnin një fetë bukë, të nesërmen gjysmë fetë, derisa ishte një thërrime e vogël. Pastaj nuk kishte asgjë. Nuk kemi marrë bukë fare”.
Qasem thotë se një ditë rojet e mbuluan fytyrën e kreut të qelisë së tij me kos dhe i detyruan të tjerët ta lëpinin. Burrat thanë se sjellja e rojeve kishte për qëllim poshtërimin dhe dhimbjen. Të gjithë thanë se humbën shumë peshë në burg për shkak të mungesës së ushqimit. “Ëndrra ime më e madhe ishte të haja dhe të ngopesha.”, thotë Qasem.
Familja e tij korruptoi rojet për ta vizituar. Ndonjëherë e ulnin në një karrige me rrota sepse ishte shumë i dobët për të ecur, thotë babai i tij. Sëmundjet ishin të shumta dhe të burgosurit nuk kishin si t’i ndalonin. Dy nga burrat që u liruan të dielën thonë se ishin prekur nga tuberkulozi dhe shpesh u ndaluan të merrnin mjekimin e tyre, si një formë ndëshkimi.
Adnani thotë se “sëmundjet nga frika” ishin edhe më të këqija se ato fizike. Në një spital në Damask këtë javë, një zyrtar tha se kontrollet e shkurtra mjekësore të të arrestuarve që u dërguan atje kishin gjetur “kryesisht probleme psikologjike”.
Këto dëshmi përshkruajnë tablonë e një vendi pa shpresë, por me shumë dhimbje. Të burgosurit e kaluan shumicën e kohës në heshtje, pa qasje në botën e jashtme, kështu që nuk është çudi që ata thonë se nuk dinin asgjë për përparimin e shpejtë të grupit rebel islamik Hayat Tahrir al-Sham (HTS) në Siri deri në kohën që u liruan atë mëngjes.
Qasem tha se ata dëgjuan atë që dukej si një helikopter që ngrihej nga spitali përpara britmave të kryengritësve në korridore. Por në qeli nuk kishte dritare dhe ata nuk mund të shihnin asgjë.
“Ne dolëm nga burgu. Na mbaroi edhe frika,” thotë Rakan, me mendjen tek fëmijët dhe gruaja e tij e vogël. “Në një moment në kaos më goditi një makinë. Por nuk e kisha problem. U ngrita dhe vazhdova të vrapoja”.
Ai thotë se nuk do të kthehet më në Sednaya. Adnani thotë se nuk mund të shikonte prapa në burg ndërsa vrapoi duke qarë drejt Damaskut.
“Unë thjesht vazhdova. Nuk mund ta përshkruaj. Sapo u nisa për në Damask. Njerëzit na merrnin nga rruga me makinat e tyre”.
Tani ai ka frikë çdo natë kur shkon për të fjetur se do të zgjohet në burg dhe do të shohë se e gjitha ishte një ëndërr. Qasem vrapoi në një qytet të quajtur Tal Mneen. Një grua që furnizonte të burgosurit e liruar me ushqime, para dhe rroba u tha atyre: “Assad ka rënë”. Ai kishte arritur në vendlindjen e tij, ku dëgjoheshin të shtëna festive dhe familja e tij priste me lot në sy për ta përqafuar.
“Është sikur kam lindur sërish. Nuk mund t’jua përshkruaj”, thotë ai./ Marrë nga BBC.
