Xhamajkanët po bëjnë një bilanc pasi uragani Melissa, stuhia më e fortë që ka goditur ishullin në historinë moderne, u përhap në të gjithë vendin duke lënë pas një gjurmë rrënojash.
Pa energji elektrike ose mbulim telefonik, pjesa më e madhe e vendit është e izoluar dhe për këtë arsye informacioni po përhapet rrjedhshëm.
Autoritetet ishin në gjendje të konfirmonin vdekjet e para si pasojë e uraganit vetëm 24 orë pas mbërritjes në tokë. Trupat e tre burrave dhe një gruaje u nxorën nga ujërat e përmbytjeve në famullinë St Elizabeth, tha ministri i qeverisjes vendore Desmond McKenzie.
Atje, kryeministri Andrew Holness tha se “imazhe shkatërrimi janë kudo”.
“Dëmi është i madh, por ne do t’i kushtojmë të gjithë energjinë tonë një rimëkëmbjeje të fortë”, tha ai.
Tre të katërtat e vendit janë ende pa energji elektrike, sipas njoftimit të fundit për mediat.
Në rrugën në perëndim të kryeqytetit Kingston pamë dëme minimale – disa struktura të shembura, pemë të shpërndara nëpër rrugë dhe kopshte.
Por sapo mbërritëm në Xhamajkën qendrore, filluam të shihnim se sa rëndë ishte goditur ishulli. Qyteti i Mandeville, për mungesë fjale më të mirë, është rrafshuar me tokë. Një pikë karburanti kishte humbur çatinë dhe shumicën e pompave të saj.
Rruga kryesore që kalon nëpër qytet është e mbushur me mbeturina, gjethet janë ngjitur në çdo gjë dhe copa materialesh ndërtimi janë shpërndarë përgjatë rrugës.
Deri në orët e para të së mërkurës, uragani kishte arritur në Kubë, duke shkaktuar përmbytje dhe dëme. Në Haiti, më shumë se 25 persona u vranë , shumica kur një lumë doli nga shtrati në Petit-Goave, tha kryebashkiaku lokal.
Në kulmin e tij, uragani pati erëra me shpejtësi 298 km/orë (185 mph) – më të forta se Uragani Katrina, i cili shkatërroi New Orleans në vitin 2005 dhe vrau 1,392 persona. Që atëherë është dobësuar në një uragan të Kategorisë 3.
Ndërsa era dhe shiu përshkuan gjithë natën, një zyrtar lokal xhamajkan tha se shkatërrimi i ngjante “skenës së një filmi apokalipsi”.
Shumë pjesë të anës perëndimore të Xhamajkës janë nën ujë, me shtëpi të shkatërruara nga erërat e forta pasi uragani përshkoi ishullin me forcë katastrofike.
Njerëzit kanë ndarë klipe të rrugëve që janë shndërruar në lumenj, rrëshqitjeve të dheut në kodra, çative që janë shqyer nga ndërtesat dhe palmave të hedhura si kruese dhëmbësh.
Në qytetin Black River në bregdetin jugperëndimor, oficeri i policisë Warrell Nicholson ishte strehuar në stacionin e dëmtuar të policisë së bashku me disa banorë. “Ka qenë shkatërruese”, i tha ai agjencisë së lajmeve AFP.
Më tej në bregdet, Andrew Houston Moncure ishte strehuar në hotelin luksoz që zotëron, me gruan dhe djalin e tij 20 muajsh. Në kulmin e uraganit, ata u barrikaduan brenda dushit, të cilin e fortifikuan me jastëkë dhe batanije.
“Ishte përvoja më e tmerrshme, veçanërisht me djalin tim. Presioni është aq i ulët sa mezi merr frymë dhe tingëllon sikur të kalon një tren mallrash sipër”, i tha ai AFP-së.
Në të gjithë famullitë qendrore të Xhamajkës, ujërat e përmbytjeve u ngritën në çatitë e shtëpive dykatëshe, tha gazetari me qendër në Kingston, Kimone Francis i The Jamaica Gleaner.
Verna Genus, një fermere perimesh 73-vjeçare, po strehohej nga stuhia me djemtë dhe nipin e saj të vogël në shtëpinë e saj me katër dhoma gjumi në fshatin Carlisle, St Elizabeth, kur uragani ia shkuli çatinë e zinkut.
“Ajo po qante në telefon”, tha motra e saj me bazë në Mbretërinë e Bashkuar, June, duke shtuar: “Je e strukur brenda dhe pastaj shikon lart dhe çatia zhduket. Nuk e kam dëgjuar kurrë kështu – ajo po qante ‘të gjithë kemi mbaruar’.”
Ajo po pret me padurim që rrjetet e komunikimit të rivendosen në mënyrë që të mund të flasë me motrën e saj.
Shën Elizabeta, e njohur si shporta e bukës së Xhamajkës, prodhon pjesën më të madhe të prodhimeve të ishullit. Me të mbjellat e përmbytura dhe fushat e shkatërruara, shumë fermerë do të kenë vështirësi të rimëkëmben financiarisht.
Kryeministri i Xhamajkës i tha BBC-së se në disa raste “kishte shkatërrim total” dhe se një qytet i quajtur Black River ishte “shkatërruar plotësisht”.
Në bregdetin verior, Gjiri i Montegos – zemra e industrisë turistike të Xhamajkës dhe shtëpia e aeroportit të saj kryesor – do të duhet gjithashtu kohë për t’u rikthyer në këmbë.
Qyteti i Montegos u nda në dy pjesë nga ujërat e përmbytjes, tha kryebashkiaku Richard Vernon. Ai i tha BBC Breakfast: “Sapo era u qetësua, filluam të kishim shumë shira të rrëmbyeshëm dhe kjo ka çuar në përmbytje masive në të gjithë qytetin. Njëra anë e qytetit tani është e ndarë nga tjetra për shkak të rrugëve që janë përmbytur nga uji i përmbytjes.”
Shqetësimi i tij i menjëhershëm, shtoi ai, ishte i thjeshtë: “Kontrolloni nëse të gjithë janë gjallë.”
Në zonat rurale të Xhamajkës, stuhia i ka lënë njerëzit të tronditur. Tamisha Lee, presidente e Rrjetit të Prodhuesve të Grave Rurale të Xhamajkës, tha: “Tani për tani, ajo që po shoh është shi i rrëmbyeshëm, erë e fuqishme, shumë gjëra që fluturojnë kudo dhe pemë të shkulura. Nuk ka energji elektrike. Ndihem në ankth dhe e tensionuar. Dëmi do të jetë i jashtëzakonshëm.”
Meteorologët thanë se Uragani Melissa u intensifikua me një shpejtësi të rrallë, forcimi i tij i shpejtë i nxitur nga ujërat anormalisht të ngrohta të Karaibeve – pjesë e një trendi më të gjerë të lidhur me ndryshimet klimatike.
Kur goditi Xhamajkën, stuhia kishte arritur forcën e Kategorisë 5, me erëra aq të forta sa kishin shkatërruar çatitë e shtëpive prej betoni, kishin shkulur pemët dhe kishin thyer shtyllat e energjisë.
Zyrtarët e shëndetësisë madje lëshuan një paralajmërim për krokodilët, duke paralajmëruar se ujërat e përmbytjeve mund t’i shtyjnë zvarranikët në zonat e banuara.
Për mijëra turistë të bllokuar në ishull, stuhia solli terror dhe pasiguri.
“Nuk kam dëgjuar kurrë diçka të tillë”, tha Pia Chevallier nga Kembrixhi, e cila udhëtoi për në Xhamajka me djalin e saj 15-vjeçar të shtunën.
Duke folur për BBC Radio 5 Live nga dhoma e saj e errët e hotelit, ajo tha: “Xhamat në dritare dhe dyert e verandës po vibronin. Dyert tingëllonin sikur po përplaseshin, edhe pse ishin të mbyllura. Ishte e tmerrshme.”
Ajo shtoi: “Ka mbeturina kudo – palma, kokos, degë, kudo. Palmat e mëdha me të gjitha rrënjët janë lart. Kaq të forta kanë qenë erërat.”
Në bregdetin verior, Wayne Gibson, një turist britanik nga Kenti që po kalonte pushimet në Ocho Rios me gruan dhe dy vajzat e tij adoleshente, i tha programit Today të BBC Radio 4 se ata po strehoheshin në një sallë të përbashkët.
Kyle Holmes nga Bolton, duke vizituar Lucea në veriperëndim, e përshkroi hotelin si “një zonë katastrofe” dhe tha se nuk kishte idenë se kur do të jenë në gjendje të kthehen në shtëpi.
Xhamajka ka një obligacion në rast katastrofe – një lloj sigurimi për vendin – i cili shpresojmë t’u lejojë njerëzve të rikthehen në këmbë, por çështja është se çfarë është bërë ndërkohë.
