Në Ishujt Faroe, moti i egër dhe i paparashikueshëm — erëra të forta dhe shi, si dhe mjegulla e dendur që mbulon gjithçka si një perde — shpesh e bën të vështirë udhëtimin me makinë ose traget. Prandaj, nuk është çudi që banorët vendas i duan tunelet e tyre.
Ata kanë ndërtuar 17 të tillë në tokë dhe katër nën det — duke përfshirë edhe tunelin e vetëm nëndetar në botë me një rrethrrotullim që është nën ujë, shkruan A2 CNN. Ky rrjet bën më të lehtë lundrimin në këtë komb të vetëqeverisur brenda Mbretërisë së Danimarkës.
“Edhe pse jemi 18 ishuj, shpesh bëjmë shaka se (falë tuneleve) sfidojmë faktin që jemi ishuj,” thotë Súsanna Sørensen, menaxhere marketingu në “Visit Faroe Islands” .
Të vendosura në Atlantikun e Veriut, në mes të Islandës dhe Skocisë, këto ishuj vullkanikë me peizazhe të paprekura mahnitin vizitorët. Dy tunelet më të fundit nëndetarë janë gjithashtu deklarata të forta inxhinierike dhe artistike.
“Këto janë Kulla Eiffel ose Big Ben-i ynë,” thotë Teitur Samuelsen, CEO i “Eystur-og Sandoyartunlar”, kompania që menaxhon tunelet, “me njerëz, veçanërisht turistë, që i përshkojnë thjesht për të parë artin.”
Tuneli i mbushur me art
Çdo ditë, më shumë se 6000 automjete kalojnë nëpër tunelin nëndetar afro 11 kilometra të gjatë që lidh Streymoy-n, ishullin më të madh të Ishujve Faroe dhe shtëpinë e Tórshavn-it (një nga kryeqytetet më të vogla në botë), me Eysturoy-n, ishullin e dytë më të madh të arkipelagut.
Përveç peizazheve të tij natyrore mahnitëse, Eysturoy është shtëpia e Festivalit G!, një ngjarje muzikore lokale dhe ndërkombëtare e jashtëzakonshme që zhvillohet çdo korrik në fshatin bregdetar Syðrugøta.
Ndërtimi i Tunelit Eysturoy zgjati rreth katër vjet dhe u hap në dhjetor 2020. Këto tunele nëndetare krijohen duke përdorur metodën e shpimit dhe shpërthimit: hapen vrima në bazalt — një gur i fortë vullkanik — dhe pastaj ato mbushen me dinamit.
Në pikën më të ulët, tuneli ndodhet rreth 187 metra nën nivelin e detit. Megjithëse të kesh Atlantikun Verior mbi kokë mund të shkaktojë ankth, Samuelsen siguron se ndërtimi i tij është shumë i sigurt. “Tunelet janë projektuar nga inxhinierët dhe gjeologët më të mirë në botë, prandaj siguria me Atlantikun sipër nuk është problem,” thotë ai.
Kalimi në këtë tunel është magjik, me pikën kulmore një rrethrrotullim skulpturor me drita që ndryshojnë ngjyrë, aq tërheqëse sa disa e krahasojnë me dritat polare ose me kandilat që shkëlqejnë në diell, shkruan A2 CNN. Rrethrrotullimi — i quajtur “kandili” — është sigurisht një atraksion turistik, thotë Sørensen. Shumë njerëz bëjnë disa xhiro rreth tij për të shijuar skenën mahnitëse.
Artisti i njohur Faroes, Tróndur Patursson, u ngarkua për të krijuar këtë instalacion të gjallë. Por pse të shpenzohet kohë dhe para për të vendosur art në tunele nëndetare? “Ne kemi shumë art të mirë në Faroe dhe duam të mbështesim artistët tanë. Përveç kësaj, kjo e thyen monotoninë në një tunel të gjatë dhe të errët, kështu që është mirë për sigurinë në vozitje,” thotë Samuelsen.
Kur u krijua ky tunel, një kolonë natyrore bazalti në qendër u la qëllimisht në këmbë për rrethrrotullimin ku tuneli degëzohet drejt Strendur dhe Rókin, që ndodhen në të dyja anët e një fjordi në Eysturoy.
Kolona qendrore, që rrezaton re me ngjyra, rrethohet në bazën e saj nga një skulpturë mbresëlënëse prej çeliku. Shoferët shohin një unazë çeliku me silueta, figura në madhësi reale që mbajnë duart rreth kolonës dhe shikojnë brenda, drejt dritave që ndryshojnë vazhdimisht.
Patursson ka thënë se qëllimi i tij ishte të përfaqësonte se si banorët e Ishujve Faroe, pavarësisht mjedisit të ashpër ku jetojnë, janë të qëndrueshëm dhe të bashkuar në arritjet e tyre duke punuar së bashku. Por për shumëkënd, rrethi i figurave të ndërthurura evokon vallen tradicionale zinxhir të Faroeve që mund ta shihni nëse vizitoni Faroe për Ólavsøka, Ditën Kombëtare, më 29 korrik.
Përtej pamjeve vizuale, tuneli gjithashtu është i mbushur me art tingulli. Muzikanti Jens L. Thomsen kompozoi një tingëllimë eterike që mund ta dëgjoni duke u lidhur me FM97 gjatë vozitjes në tunel.
Eksperienca u krijua duke “regjistruar tingujt e ndërtimit si dhe heshtjen në tunel,” thotë Thomsen. Në vend që të përdorte instrumente konvencionale, “kjo teknikë më lejoi të gjej zërin e tunelit,” shton ai.
Toteme që shkëlqejnë në errësirë
Tuneli Eysturoy nuk është përvoja e vetme mahnitëse nën ujë. Që nga dhjetori i vitit 2023, Streymoy dhe ishulli i vogël Sandoy janë lidhur nga tuneli më i ri nëndetar, Tuneli Sandoy. Rreth 1,000 automjete në ditë lëvizin në këtë rrugë rreth 10 kilometra të gjatë, që në pikën më të ulët të saj është 155 metra nën Atlantikun Verior.
Edhe këtu, arti vizual dhe tingulli janë po aq tërheqës. Gjatë mureve të ashpra të bazaltit, afro një duzinë imazhesh që ndriçojnë përfaqësojnë disa prej personazheve në folklorin e faroezëve, si një peshkop me një sëpatë beteje, një shtrigë e vjetër dhe një grua-fokë.
Kjo është krijuar nga Edëard Fuglø, një artist i njohur vendas, i cili ka dhënë një qasje moderne ndaj pikturave të lashta në shpella, shkruan A2 CNN. Ai gjithashtu përshkruan zogj si një homazh ndaj piktorit autodidakt të shekullit të 19-të, Díðrikur á Skarvanesi, artisti i parë vizual i njohur në Faroe.
Sunleif Rasmussen, një kompozitor i njohur Faroes, krijoi peizazhin akustik. “E ëndërrova melodinë,” thotë Rasmussen. Ai përdori disa nga tingujt e tunelit, përfshirë pikimin e ujit gjatë ndërtimit, si dhe muzikën nga këngëtari kryesor i grupit pop Snoëflakes për të prodhuar këtë vepër elektroakustike novatore.
Kjo krijon një përvojë surreale për shoferët që lidhen me FM100 ndërsa kalojnë në këtë tunel drejt Sandoy, ku i presin plazhet me rërë të bardhë, dunat e larta të rërës — të vetmet në këtë arkipelag — dhe një liqen i gjerë ideal për të bërë kajak.
Infrastruktura transformuese
“Me gjithë këtë infrastrukturë të zhvilluar të tunelit, është e lehtë për mysafirët tanë të lëvizin nëpër vend,” thotë Sørensen.
Me tunelin e rrethrrotullimit, koha e lëvizjes nga kryeqyteti Tórshavn në ishullin Eysturoy është shkurtuar nga rreth 60 minuta në rreth 15 minuta. Po ashtu, është bërë më e lehtë të vizitohen ishujt e tjerë. “Tani mund të vozitni nga Tórshavn në Klaksvik, qyteti i dytë më i madh (i vendosur në Borðoy), në vetëm 45 minuta në vend të 75 minutave,” shton Sørensen.
Tuneli Sandoy ka qenë veçanërisht jetik për ndryshime. “Gjithnjë e më shumë njerëz tani po zhvendosen në Sandoy nga Tórshavn. Në një fshat ku jetojnë 145 persona, po ndërtohen 10 apartamente. Kjo është shumë për ne,” thotë banorja Barbara av Skardi, e cila nuk do ta kishte marrë kurrë parasysh të zhvendosej në Sandoy nëse nuk do të ishte për tunelin. “Gjatë dimrit, trageti ndonjëherë mund të anulohej për disa ditë për shkak të erërave të forta dhe rrymave të paparashikueshme,” thotë ajo.
Bizneset e reja po hapen, dhe të tjerët po shohin një rritje të vizitorëve. “Falë tunelit, unë dhe gruaja ime, Barbara, u kthyem në Sandoy dhe hapëm Cafe Retro,” thotë bashkëpronar i biznesit, Dávur Jacobsen. Dhe sipas Ólavur Jøkladal, drejtor i Muzeut të Artit Sandur, “Numri i vizitorëve është më shumë se dyfishuar që kur tuneli u hap.”
