Ende nuk dihet se cili institucion në Serbi urdhëroi pezullimin e punimeve në ndërtimin e një objekti kushtuar ish-komandantit të Ushtrisë Çlirimtare të Preshevës, Medvegjës dhe Bujanocit (UÇPMB), Ridvan Qazimi, i njohur edhe si komandant Lleshi.
Qazimi u vra në maj të vitit 2001, në rrethana të pasqaruara deri më tani. Vrasja e tij ndodhi pas përfundimit të negociatave ndërmjet UÇPMB-së dhe Qeverisë së Serbisë.
Çfarë thonë në Ministrinë e Punës së Serbisë?
Ministria e Punës, Punësimit, Çështjeve të Veteranëve dhe atyre Sociale, e cila është përgjegjëse për ngritjen dhe heqjen e memorialeve përkujtimore të luftës, nuk u është përgjigjur pyetjeve të Radios Evropa e Lirë, nëse ka pasur më herët kërkesë për ngritjen e këtij monumenti.
Më 26 prill, kjo ministri tha se e kanë mirëpritur reagimin e shpejtë të policisë për të ndaluar punimet në ndërtimin e atij kompleksi.
Sipas kësaj ministrie, “pasi u njoftua nga mediat për qëllimin që të ndërtohet ky kompleks përkujtimor, iu drejtua organeve dhe institucioneve kompetente shtetërore, në mënyrë që shërbimet e tyre profesionale të mund të kontrollonin të gjitha informacionet në dispozicion në lidhje me këtë rast”.
Pavarësisht faktit se sipas Ligjit për memorialet e luftës, ngritja e këtyre monumenteve dhe heqja e tyre është në kompetencë të Ministrisë së Punës, reagimi i parë zyrtar nuk u bë nga kjo ministri, por nga ministri i Brendshëm i Serbisë, Aleksandar Vullin, i cili tha se policia kishte ndaluar ndërtimin.
Ministritë heshtin
Radio Evropa e Lirë pyeti Ministrinë e Punës nëse ndonjë nga inicuesit e ngritjes së memorialit kërkuan pëlqimin e ministrisë, por deri në publikimin e këtij teksti, kjo ministri, nuk është përgjigjur.
Edhe Ministria e Punëve të Brendshme nuk është përgjigjur në pyetjen se nga kush ka marrë urdhër për të ndaluar punimet, dhe cila është arsyeja zyrtare e ndërhyrjes së policisë.
Kryetari i Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve, Ragmi Mustafi, i tha Radios Evropa e Lirë më 25 prill se nuk ka asnjë informacion se punimet në atë objekt ishin parandaluar, dhe se ai nuk e dinte nëse policia në terren me të vërtetë ndërmori ndonjë veprim.
Sipas tij, memoriali kushtuar komandant Lleshit nuk do të shkaktonte tensione në jug të Serbisë.
Memoriali është planifikuar të ndërtohet në tokën që është në pronësi të xhamisë në kodrën mbi Tërnocin e Madh. Sipas informacioneve jozyrtare të Radios Evropa e Lirë, nismëtare e ndërtimit është Shoqata e Veteranëve të Luftës të Ushtrisë Çlirimtare të Preshevës, Medvegjës dhe Bujanocit.
Çështja është ngritur edhe në kuvend
Kjo çështje u ngrit edhe në një seancë të Kuvendit të Serbisë më 13 prill.
Shefi i Grupit Grupit Parlamentar të Partisë Socialiste, Gjorgje Miliqeviq, shtroi pyetjen nëse Komuna e Bujanocit ose komuniteti lokal i Tërnocit të Madh kishin paraqitur kërkesë për të ndërtuar një kompleks përkujtimor. Ai potencoi se Komuna e Bujanocit, pavarësisht përkatësisë së qytetarëve të saj, duhet të respektojë ligjet e Serbisë.
“Në Serbi, ekziston ligji në bazë të së cilit rregullohet saktësisht se kujt dhe në çfarë kushtesh mund t’i ndërtohen monumente përkujtimore. Kjo sigurisht nuk është e mundur për ata që morën pjesë në veprime terroriste”, tha Miliqeviq.
Qeveria duhet që brenda 40 ditësh t’i përgjigjet pyetjes së deputetit. Miliqeviq tha për Radion Evropa e Lirë se ai ende nuk ka marrë një përgjigje.
“Unë jam i bindur që do të na dërgojnë përgjigjen”, tha ai.
Çfarë thonë autoritetet lokale?
Drejtori për Urbanizëm i Komunës së Bujanocit, Basri Memeti, i tha Radios Evropa e Lirë se në zyrën që ai e udhëheq, nuk ka ndonjë kërkesë për ndërtim.
Instituti për Mbrojtjen e Monumenteve të Kulturës në Nish, në territorin e të cilit ndodhet vendi ku kryhen punimet, nuk ka asnjë informacion as për këtë.
Ligji për memorialet e luftës thotë se propozimi për ndërtimin ose heqjen e memorialeve të luftës mund të paraqitet nga organet shtetërore, organet e autonomisë territoriale, njësitë e vetëqeverisjes lokale, personat juridikë dhe fizikë.
Propozimi për ndërtimin e një memoriali të luftës, ndër të tjera, duhet të përmbajë informacion në lidhje me aplikantin, një përshkrim të një ngjarjeje specifike “që është në përputhje me arritjet e luftërave çlirimtare të Serbisë”, një përshkrim i luftës dhe teksti i propozuar që do të shkruhet në të. Gjithashtu edhe vendi se ku do të ngritet memoriali duhet të përmendet në kërkesë. Ndalimi për ndërtim zbatohet nëse përmbajtja e memorialit nuk është në përputhshmëri me faktet historike apo nëse cenon interesat e përgjithshme shtetërore, ndjenjat kombëtare dhe fetare ose moralin publik.
Kush ishte Ridvan Qazimi?
Ridvan Qazimi, i njohur edhe si komandant Lleshi, është një hero kombëtar për shqiptarët nga jugu i Serbisë, e për autoritetet në Beograd, një terrorist.
Sipas një studimi të vitit 2002 të kryer nga Fondi për të Drejtën Humanitare (FDH), Qazimi ishte një nga përfaqësuesit e UÇPMB-së, që ishte i përfshirë drejtpërdrejtë në negociatat me zyrtarët qeveritarë në fillim të vitit 2001.
Rrethanat e vdekjes së tij, më 24 maj, 2001, nuk janë sqaruar ende. Sipas FDH-së, ai ishte vrarë me një snajper, që kishte shtënë në vendin e quajtur Guri i Gat mbi fshatin Lluçan, teksa ai kishte qenë aty së bashku me tre bashkëluftëtarë.
Sipas deklaratave të mëparshme të bashkëluftëtarëve të Qazimit, ai kishte marrë pjesë në përgatitjet për nënshkrimin e një marrëveshjeje për dhënien fund të luftimeve, prandaj, ai konsiderohet si luftëtar për të drejtat e popullit shqiptar, që sakrifikoi veten për të ardhmen e brezave të rinj.
Një monument i Ridvan Qazimit është ngritur në qendër të Tërnocit të Madh, ku ai është varrosur.
Më 2002, një pllakë përkujtimore për Qazimin u vendos në hyrje të Tërnocit të Madh.
Në po atë vend, më 2012 është hapur një muze kushtuar komandant Lleshit, ku është ekspozuar automjeti në të cilin ai ishte kur është vrarë me snajper si dhe uniforma që e ka pasur të veshur. Në Bujanoc çdo vit mbahen Ditët e komandantit Lleshi, gjatë të cilave shfaqen programe kulturore-artistike, për të nderuar atë.
“Monopoli në ngjarjet përkujtimore”
Marko Millosavljeviq nga organizata Nisma Rinore për të Drejtat e Njeriut (YIHR), i tha Radios Evropa e Lirë se shteti i Serbisë dëshiron të ketë një monopol në përkujtimin e ngjarjeve nga konfliktet e luftës të viteve 1990.
Ai thotë se Ministria e Punës është ligjërisht përgjegjëse për këtë çështje.
“Duhet të përcaktohet nëse ka pasur një propozim nga një grup qytetarësh ose autoritetet lokale për të ngritur këtë memorial”, tha ai.
“Unë mendoj se policia nuk është kompetente për këtë rast, pasi vetëm në bazë të vendimit të ministrisë, ne mund të dimë se çfarë po ndodh me këtë memorial, nëse ndërtimi ka filluar”, thotë Millosavljeviq.
Sipas mendimit të tij, kjo situatë është pasojë e ligjit “shumë problematik”, i cili u miratua në 2018.
Nevojitet dialog për rrëfime të ndryshm.
Sipas informacioneve jozyrtare, në zonën e tre komunave në jug të Serbisë, ka më shumë se 30 memoriale për anëtarët e UÇPMB-së, policë dhe ushtarë të cilët vdiqën gjatë bombardimeve të NATO-s ose gjatë konflikteve në jug të Serbisë në 2000 dhe 2001.
Millosavljeviq thotë se monumentet për pjesëtarët e ushtrisë dhe policisë serbe u ngritën në zonën e komunave të Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës, ku jeton shumica e popullsisë shqiptare.
“Që një kohë të gjatë keni një monument afër Bujanocit, dhe unë mendoj se për shoqërinë serbe dhe posaçërisht për shtetin e Serbisë do të jetë problematike që ka memoriale të ndryshme për njerëzit që ishin në anët e kundërta”, thotë ai.
“Vetëm një dialog rreth atyre memorialeve mund të çojë në pajtim dhe paqe të qëndrueshme”, përfundoi Millosavljeviq.
Cilat monumente janë zhvendosur?
Për shkak të reagimeve publike, disa nga monumentet në zonën e Serbisë së Jugut janë zhvendosur nga një vend në tjetrin.
Vëmendjen më të madhe e mori një monument, i ndërtuar nga mermeri, ku ishin të vendosur 27 emra të luftëtarëve të vrarë të UÇPMB-së, që u zbulua në nëntor të vitit 2012, në qendër të Preshevës.
Tre muaj më vonë, 200 pjesëtarë të xhandarmërisë serbe e hoqën këtë monument, pavarësisht reagimeve të shumta nga politikanët shqiptarë.
Arsyetimi kryesor i autoriteteve serbe ishte se ngritja e këtij monumenti ishte bërë pa lejen e Institutit për Mbrojtjen e Monumenteve të Kulturës në Nish.
Sidoqoftë, udhëheqësi i SPS-së, njëherësh kryeministri i atëhershëm i Serbisë – kryetari aktual i parlamentit – Ivica Daçiq, e kishte quajtur këtë monument “provokim ndaj të cilit shteti duhet të reagojë”. Atëbotë, zëvendëskryeministri i parë, aktualisht presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, gjithashtu, publikisht kishte kërkuar heqjen e monumentit.
Heqja e monumentit shkaktoi tensione të mëdha në atë pjesë të Serbisë dhe operacioni u krye në orët e para të mëngjesit.
Në mesin e vitit 2015, u hoq edhe monumenti i ngritur në nder të 12 pjesëtarëve të policisë serbe, të vrarë te fshati Lluçan. Monumenti u zhvendos në oborrin e një kishe në Banjë të Bujanocit.
