Lumenjtë e egër unikë të Shqipërisë zgjojnë dëshira. Ambientalistët kanë frikë se qeveria planifikon të ndërtojë shumë Hidrocentrale ndaj dhe po bëjnë presion për krijimin e Parkut të parë Kombëtar të lumit të egër në Evropë. Gazetari Nikolaus Neumaier nga radiotelevizioni publik gjerman ARD për Evropën Juglindore, me qendër në Vjenë, sjell një shkrim në faqen e internetit Tagesschau.
Ishte një premtim nga fushata zgjedhore: Një Park Kombëtar do të krijohet në Vjosë, një nga lumenjtë e egër më të gjatë të paprekur në Evropë.
Kjo është ajo që kryeministri i Shqipërisë Edi Rama u premtoi votuesve të tij. Por kjo ishte para zgjedhjeve të prillit. Asgjë nuk ka ndodhur që nga ajo kohë. Kritikët kanë frikë se qeveria synon të ndërtojë hidrocentrale të shumta të vogla për të furnizuar ekonominë e vendit me energji dhe për të tërhequr investitorë.
Për shkak të bollëkut të burime ujore, Ballkani njihet si “zemra blu e Evropës” dhe Shqipëria është veçanërisht e pasur me ujë midis vendeve të Ballkanit. Kjo zgjon dëshirat. Sipas informacionit nga organizata mjedisore RiverWatch, deri në 400 HEC-e të vegjël janë planifikuar për tu ndërtuar në Shqipëri.
Për të parandaluar këtë, aktivistët mjedisorë tani po kërkojnë miratimin e një ligji për krijimin e parkut të parë kombëtar të lumit të egër të Evropës dhe që planet për ndërtimin e HEC-eve të vegjël të ‘varrosen’ përfundimisht.
Ambjentalistët mbështeten edhe nga shkencëtarë nga Austria, Gjermania, Italia dhe Shqipëria të cilët kohët e fundit vizituan Vjosën dhe degët e saj për të mbledhur argumente të matshme dhe të besueshme për biodiversitetin unik dhe cilësinë e lumenjve.
Dega kryesore e Vjosës në rrezik
Shushica, një lumë malor me ujë të ngrohtë, 80 kilometra në jug të Shqipërisë, është veçanërisht i rrezikuar. Shushica ende rrjedh e paprekur përmes një gryke të prerë thellë dhe siguron një habitat për peshqit dhe insektet e shumta. Tre diga do të ndërtohen pranë fshatit Brataj. Ulrich Eichelmann nga RiverWatch dëshiron ta parandalojë këtë dhe për këtë arsye organizoi ekspeditën shkencore në Vjosë dhe Shushicë.
Në një urë të vjetër osmane që shtrihet në luginën e egër të Shushicës afër Brataj, ai përshkruan rrezikun e shkatërrimit: pas urës, tek diga e parë, uji do të ngrihej, në tubacione në shpatin e disa qindra metrave për tek muri i digës tjetër. Atje uji do të ngrihej përsëri dhe do të shkarkohej përsëri – dhe kështu me radhë. Vetëm pesë përqind e ujit mbeti, “por kjo nuk është asgjë”, thotë Eichelmann.
Lumenjtë e egër shqiptarë janë kaq të veçantë për shkencëtarët vizitorë, sepse vështirë se ka lumenj të tillë në Evropë.
Meqenëse vendi ishte mbyllur për shumë vite gjatë regjimit komunist, lumenjtë mbetën të paprekur për qindra kilometra.
Ka kudo gryka ose ishuj të gjerë me zhavorr. Uji i lumit është i pijshëm dhe banorët e zonës e përdorin jo vetëm për bagëtinë por edhe për konsum.
Vjosa
Popullsia ka interesa të tjera
Shumë vendas refuzojnë kategorikisht ndërtimin e Hidrocentraleve dhe digat. Një prej tyre është blegtori Qazim Belila. Ai jeton me familjen e tij në Shushicë dhe ka nevojë për ujë të pastër dhe të freskët sepse ai shet troftën e tij në restorantet e zonës.
“Fshati nuk është dakord,” thotë Qazimi – “lumi është peizazh, bukuri. Ne e përdorim ujin për ujitje ose për kultivimin e peshkut, por jo për hidrocentrale”.
Në Langaricë, një degë tjetër e Vjosës, ju mund të shihni se çfarë ndodh kur digat mbajnë ujin. Në vitin 2011, një HEC i vogël u ndërtua pikërisht këtu, në buzë të një rezervati natyror. Operatori është një kompani austriake. Prodhimi i energjisë është pak nën nëntë megavat.
Edhe kompania operative e quan këtë një kapacitet të ulët. Me kërkesë të studios ARD në Vjenë kompania shpjegon se në të janë punësuar rreth 9 persona dhe se sistemi mund të monitorohet gjithashtu përmes mirëmbajtjes në distancë nga Austria.
Pjesa më e madhe e ujit të Langaricës derdhet përmes një tuneli përmes malit. Lumi është bërë rrjedhë. Njerëzit që jetojnë nga lumi, si Robert Tabaku, duhet të luftojnë me pasojat.
Ai drejton një kamping jo shumë larg bashkimit të Langaricës me Vjosën dhe ofron turne me varka në Vjosë.
Dikur ishte e mundur në të dy lumenjtë.
“Hidrocentrali na krijoi probleme sepse nuk kishte më turistë”, thotë Tabaku.
Hidrocentrali i Langaricës
Shembuj të shkatërrimit të peizazhit
Për shkencëtarët që eksplorojnë sistemin e lumit Vjosa, Langarica është një shembull kryesor i shkatërrimit të peizazhit.
Profesori Fritz Schiemer, një nga ekspertët kryesorë në ekologjinë e zonave të përmbytjeve dhe lumenjve në Universitetin e Vjenës, e përmbledh atë si më poshtë:
“Ju mund të shihni se çfarë shkatërrimi do të thotë i ashtuquajturi HEC i vogël për të gjithë zonën. Nëse ndërpret këto degë, trungu është i humbur – kështu që i gjithë sistemi “.
Si shumë shqiptarë, Schiemer shpreson që lumenjtë unikë të Shqipërisë së shpejti do të mbrohen në mënyrë efektive nga një Park Kombëtar dhe se do të krijohen mundësi të reja për të ardhurat për popullsinë. Nëse funksionon, do të ishte Parku i parë Kombëtar i lumit të egër në Evropë./Ora news/
