Për dekada të tëra, ishte një nga aleancat më të ngushta të Uashingtonit.
Të bashkuara në luftën e tyre kundër trafikut të drogës, Kolumbia dhe Shtetet e Bashkuara bashkëpunuan ngushtë, me këto të fundit që merrnin qindra miliona dollarë ndihmë ushtarake amerikane çdo vit.
Por tani kjo aleancë duket më e brishtë se kurrë.
Udhëheqësit e të dy vendeve mund të kenë një stil të ngjashëm – të fuqishëm dhe jo të prirur për t’i përtypur fjalët – por Gustavo Petro i krahut të majtë dhe Donald Trump vijnë nga skaje të kundërta të spektrit politik dhe janë përplasur shpesh që kur Trump u kthye në Shtëpinë e Bardhë në janar.
Të dielën, tensionet arritën pikën kulmore kur Trump akuzoi Petron për inkurajimin e prodhimit të drogës në Kolumbi dhe njoftoi pezullimin e pagesave dhe subvencioneve për vendin e Amerikës së Jugut.
Kjo erdhi pasi Petro nga ana tjetër akuzoi zyrtarët amerikanë për vrasjen e një qytetari kolumbian dhe shkeljen e sovranitetit të vendit të tij në një nga sulmet e shumta që ushtria amerikane ka kryer kundër anijeve të dyshuara të drogës në Karaibe që nga fillimi i shtatorit.
BBC Mundo foli me ekspertë, të cilët paralajmëruan se me aleancën në rrezik, si Kolumbia ashtu edhe SHBA-ja mund të jenë në rrezik të humbasin, ndërsa grupet e krimit të organizuar duket se do të përfitojnë.
Rrënjët e aleancës SHBA-Kolumbi
Kolumbia u bë një nga përfituesit kryesorë të ndihmës amerikane në fillim të viteve 2000, me paratë që shkuan për “Planin Kolumbia” – një iniciativë e financuar nga SHBA-ja për të luftuar grupet e trafikimit të drogës, për të zvogëluar fluksin e drogës në SHBA dhe për të forcuar forcat e sigurisë kolumbiane.
Këtij investimi i atribuohet dobësimi i grupit gueril Farc, i cili ishte në luftë me shtetin përpara se të çmobilizohej zyrtarisht në vitin 2016.
Që atëherë, ndihma amerikane është zvogëluar – dhe është vënë në pikëpyetje.
Pavarësisht sukseseve ushtarake të Kolumbisë kundër grupeve të armatosura dhe viteve të fundit të stabilitetit dhe sigurisë relative, disa analistë dyshojnë nëse Plani Kolumbia e zgjidhi vërtet problemin e drogës në planin afatgjatë.
Prodhimi i kokainës është aktualisht në nivele rekord në Kolumbi, sipas studiuesit Héctor Galeano nga Instituti i Studimeve të Avancuara Sociale dhe Kulturore të Amerikës Latine dhe Karaibeve me seli në Kolumbi.
Niveli i kultivimit të kokës, përbërësit kryesor të kokainës, është gjithashtu në nivele rekord, megjithëse qeveria kolumbiane pohon se shkalla e zgjerimit të të korrave është ngadalësuar që nga viti 2021.
Fushata ushtarake amerikane në Karaibe për të luftuar trafikun e drogës tregon në mënyrë paradoksale se drogat nuk janë zhdukur në rajon dhe mbeten një përparësi për Uashingtonin.
Forcimi i forcave të sigurisë sipas Planit Kolumbia pati edhe efekte anësore.
Grupet paramilitare u përfshinë në abuzime kundër civilëve dhe disa anëtarë të demobilizuar të këtyre grupeve më vonë iu bashkuan biznesit të trafikimit të drogës.
Në mënyrë të ngjashme, numri i lartë i personelit ushtarak në fillim të viteve 2000 prodhoi një grup të madh ushtarësh të rinj në pension, disa prej të cilëve janë akuzuar se janë regjistruar si mercenarë për të luftuar në konflikte të huaja.
Pavarësisht reduktimit të fondeve në vitet e mëparshme, ndihma amerikane për Kolumbinë tejkaloi 400 milionë dollarë (300 milionë paund) në vitin 2024, sipas vlerësimeve të organizatës kërkimore me seli në SHBA, Zyra e Uashingtonit për Amerikën Latine (Wola).
Elizabeth Dickinson, një analiste në Grupin Ndërkombëtar të Krizave, i tha BBC Mundo se Kolumbia mbeti “deri tani partneri më i ngushtë i SHBA-së në luftën kundër narkotikëve në të gjithë Amerikën Latine”.
“Kanë qenë pothuajse tre dekada investimesh, trajnimesh dhe një niveli të paparë koordinimi nga SHBA-ja”, tha znj. Dickinson.
Aleanca i ka bërë Kolumbinë dhe SHBA-në të varen nga njëra-tjetra për sa i përket sigurisë. Sot, falë pjesërisht ndihmës së SHBA-së, Kolumbia ka një nga ushtritë më të fuqishme në Amerikën Latine.
Nga ana tjetër, Uashingtoni mbështetet shumë te Bogota për operacionet e saj kundër narkotikëve, shpjegon znj. Dickinson.
“Rreth 80% e inteligjencës që SHBA-të përdorin për të kapur drogë në Karaibe vjen nga Kolumbia.”
Mbështetje në rënie
Ndihma ushtarake nuk është financimi i vetëm që Kolumbia ka marrë nga SHBA-të në dekadat e fundit.
Me ndihmën e USAID-it – agjencisë së Uashingtonit për politikën e jashtme dhe ndihmën për zhvillim – Kolumbia nisi disa projekte paqeje dhe rritjeje, veçanërisht në zonat e varfra dhe të përfshira nga konflikti.
Por në fillim të këtij viti, administrata Trump njoftoi shpërbërjen de facto të agjencisë.
Kolumbia, përfituesja më e madhe e USAID-it në rajon, pa shumë nga iniciativat e saj të anuloheshin dhe dhjetëra vende pune të humbisnin.
“Burimet e tjera të ndihmës vijnë nga Departamenti i Shtetit në formën e financimit civil dhe të mbrojtjes”, shpjegon znj. Dickinson.
Ajo thotë se ndihma që ekziston sot – të cilës Trump duket se i referohej në njoftimin e tij për shkurtime – financon komunikimet, inteligjencën dhe aftësitë e pajisjeve në Kolumbi, siç janë helikopterët.
“Por përtej këtyre çështjeve të financimit, sekuestrimi, kapja dhe operacionet me vlerë të lartë që kryen Kolumbia shpesh koordinohen me Shtetet e Bashkuara”, vazhdon ajo.
“Jo vetëm që humbet ndihma ekonomike, por edhe marrëdhënia institucionale midis dy vendeve që luftojnë një kërcënim të përbashkët.”
Në mesin e shtatorit, SHBA-të, për herë të parë në 30 vjet, e emëruan zyrtarisht Kolumbinë si një vend për të cilin thanë se kishte “dështuar në mënyrë të dukshme” në përmbushjen e detyrimeve të saj për të kontrolluar trafikun e drogës – duke hapur kështu derën për një shkurtim fondesh.
Megjithatë, në atë kohë Uashingtoni hoqi dorë nga ndërprerja e fluksit të ndihmës, duke e lënë këtë veprim si një paralajmërim.
Por vetëm një muaj më vonë, shkurtimet e frikshme duket se po materializohen.
Kohë e papërshtatshme
Përçarja e fundit midis Trump dhe Petro vjen ndoshta në kohën më të papërshtatshme të mundshme për të dyja administratat.
Petro po lufton për të sjellë “paqe të plotë” në Kolumbi, një premtim fushate që ai bëri këtë vit, i cili duket se po dështon me sulmet nga grupet e armatosura që po shtohen në rajone të tilla si Catatumbo, Cauca dhe Valle del Cauca, dhe që kulmojnë me vrasjen e kandidatit presidencial Miguel Uribe Turbay në Bogota.
Ndërkohë, Trump po zhvillon një fushatë kontraverse kundër trafikantëve të drogës dhe që nga shtatori, anijet ushtarake amerikane kanë sulmuar anije të dyshuara për drogë, duke vrarë të paktën 37 persona – 32 në sulme të kryera në Karaibe dhe pesë të tjerë në sulmet e para të tilla amerikane ndaj dy anijeve në Paqësor, të kryera të mërkurën.
Kjo fushatë ka qenë kryesisht e drejtuar kundër anijeve që dyshohet se kanë ardhur nga Venezuela, presidentin e së cilës, Nicolás Maduro, Trump e akuzon si udhëheqës të bandës së drogës Kartel of the Suns.
Maduro i ka mohuar me forcë akuzat dhe ka thënë se sulmet kanë për qëllim rrëzimin e tij nga detyra.
Ligjshmëria e operacioneve është vënë në pikëpyetje edhe nga ekspertët ligjorë, të cilët paralajmërojnë se ato shkelin të drejtën ndërkombëtare.
Një nga kritikët më të hapur të sulmeve amerikane ka qenë Presidenti Petro, i cili i ka bërë thirrje Kombeve të Bashkuara të hapin një “proces penal” kundër Trump për sulmet.
Megjithatë, të dyja qeveritë duket se kanë nevojë për njëra-tjetrën, megjithëse, në dritën e tensioneve të fundit, ato po shkojnë edhe drejt shkëputjes nga njëra-tjetra.
Z. Galeano thotë se duke pasur parasysh pikëpamjet e tyre të kundërta dhe stilin e tyre të hapur, ishte e qartë se marrëdhëniet midis Petros dhe Trumpit “do të shpërthenin në çdo moment, veçanërisht pas bombardimeve të anijeve në Karaibe nga SHBA-të”.
Në shtator, Petro i tha BBC News se sulmet e Trump ndaj anijeve ishin një “akt tiranie” dhe bëri thirrje që zyrtarët amerikanë të ndiqen penalisht për “vrasje”.
Të shtunën e kaluar, ai përsëriti një raport të botuar nga media shtetërore RTVC, ku pretendohej se një peshkatar kolumbian i quajtur Alejandro Carranza ishte vrarë në një sulm amerikan ndaj një varke më 16 shtator.
Orë më vonë, Trump njoftoi pezullimin e ndihmës dhe paralajmëroi se nëse Petro nuk do të ndalonte prodhimin e drogës në Kolumbi, SHBA-të do ta bënin këtë për të “dhe kjo nuk do të bëhej mirë”.
Sipas Ministrisë së Jashtme kolumbiane, kjo përbënte një kërcënim “për të kryer një ndërhyrje të paligjshme në territorin kolumbian”.
‘Goditje shkatërruese’
Zonja Dickinson e përshkruan përkeqësimin e marrëdhënieve SHBA-Kolumbi dhe shkurtimet e ndihmës si “një goditje shkatërruese” dhe paralajmëron se ato ka të ngjarë të “dobësojnë aftësinë e forcave të sigurisë për të kontrolluar grupet e armatosura”.
Ajo shton se është “e vështirë të kuptohet” pse SHBA-të do të merrnin një vendim të tillë në një kohë kur tensionet janë të larta në rajon për shkak të vendosjes së SHBA-ve në Karaibe dhe deklaratës së Trump për një “konflikt të armatosur” me grupet e trafikimit të drogës.
“Pse të përballesh me aleatin tënd më të ngushtë kur siguria rajonale është tashmë në rrezik?” pyet znj. Dickinson.
Z. Galeano mendon gjithashtu se çarjet në aleancën dikur të fortë SHBA-Kolumbi mbartin rreziqe për të dy vendet.
“Kolumbia ka nevojë për SHBA-në, dhe SHBA-ja ka nevojë për Kolumbinë. Ka baza ushtarake që SHBA-ja përdor në Kolumbi, me marrëveshje të nënshkruara edhe gjatë administratës së Petros”, shpjegon ai.
“Në të gjitha këto, bandat kriminale fitojnë.”
“Ndërsa Trump përqendrohet në Karaibe, trafikantët kontrabandojnë drogë përmes Paqësorit, nga Ekuadori dhe Kolumbia, të cilat thuhet se janë burimi i shumicës së narkotikëve të dërguar nga Amerika e Jugut”, shton eksperti.
Që kur Trump u rikthye në presidencën e SHBA-së në janar, fërkimet midis qeverive të tij dhe të Petros mezi janë zbutur.
Brenda pak ditësh, të dy vendet u afruan me një luftë tregtare pasi Petro ktheu mbrapsht një fluturim që transportonte kolumbianë të dëbuar nga SHBA-të, duke denoncuar kushtet në të cilat po udhëtonin.
Lufta tregtare u shmang shpejt pas disa negociatave të ashpra, por kriza përcaktoi tonin e gjërave që do të vinin.
Kur kandidati presidencial kolumbian dhe udhëheqësi i opozitës Miguel Uribe Turbay u qëllua për vdekje në Bogota në fillim të qershorit, Sekretari i Shtetit i SHBA-së Marco Rubio e lidhi vrasjen e tij me “retorikën e dhunshme të majtë që vinte nga nivelet më të larta të qeverisë kolumbiane”.
Javë më vonë, të dyja qeveritë i thirrën ambasadorët e tyre për konsultime, një veprim që shpesh interpretohet në marrëdhëniet ndërkombëtare si paraprirës i ndërprerjes së marrëdhënieve dypalëshe.
Të dërguarit mbetën në vend, por Uashingtoni që atëherë i ka dhënë goditje të tjera të rënda qeverisë Petro.
Jo vetëm që e deçertifikoi zyrtarisht Kolumbinë si partnere në luftën kundër drogës, por gjithashtu ia revokoi vizën Petros pasi ai udhëhoqi një protestë pro-palestineze në Nju Jork gjatë vizitës së tij atje për Asamblenë e Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara.
Pas pezullimit të ndihmës amerikane dhe mes antagonizmit të vazhdueshëm të tensionuar midis Petros dhe Trump, shumë njerëz kanë frikë se marrëdhënia mund të përkeqësohet edhe më tej.
