Në mëngjesin e 27 janarit 1945 kampet e Auschwitz-Birkenaut ende mbanin rreth 7000 të burgosur.
Shifrat tregojnë se mbi një milion të deportuar u vranë atje, ndërsa afro 6 milionë hebrenj u shfarosën në te gjitha kampet e vdekjes ngritur kudo në Europë.
Në disa vende, popullsia i dorëzoi vete hebrenjtë në duart e nazistëve, ndërsa pati popuj të atillë që i strehonin dhe i mbronin hebrenjtë. Ne analet e historiografisë bashkëkohore, po shkruhet gjithmonë e më me forcë, se modeli i kësaj sjellje fisnike në ato kohe të zymta për Europën ishin shqiptaret.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, më shumë se 2000 hebrenj u shpëtuan në Shqipëri.
Annie Altaratz, banonte ne Shkup me familjen e saj. Një ditë marsi të vitit 1943 autoritetet policore bullgare shpërndajnë urdhrin se çdo hebre duhet të vetëdorezohet dhe për ata që i fshehin, do të ketë penalizime. Në atë kohe një vogëlushe 6 vjeçare, Annie se bashku me familjen e saj, nën terrorin e policisë bullgare, e cila bashkëpunonte me nazistët, detyrohet të braktisë shtëpinë për të gjetur strehë për pak ditë, në një familje mjekësh maqedonase, miq të prindërve te saj. Po si vazhdon më tej historia?
“Isha vetëm 6 vjeç e gjysmë. Një frikë e madhe na kapi, mua, motrës dhe vëllait. Një mik i babait na mirëpriti, por vetëm për pak ditë. Policia bullgare, e cila bashkëpunonte atëherë me nazistët kontrollonte çdo skutë për hebrenjtë. Ndjeheshim të pasigurt. Mbaj mend ishte shumë ftohtë. Çfarë terrori ndjenim. Më pas doktori na çoi në një familje shqiptarësh me emrin Meliqi. Na shpëtuan”, tregon Annie Altaratz, e mbijetuar e Holokaustit nazist.
Një familje shqiptaresh në Shkup me mbiemrin Meliqi, mori përsipër t’i dërgojë ata në Shqipëri. Familja e xhaxhait të Annie, i priste në Tiranë. Por derisa të mbërrinin në kufi, nuk ishte aspak e lehte. U duhej të ecnin natën pa hënë, e të pushonin ditën për shkak të kontrolleve policore.
“Babai im u angazhua përmes dashamirësve. Krejt rreziqet i ka marrë përsipër”, tregon Ramadan Meliq, djali i shpëtuesit Veli Meliqi.
Annie Altaratz dhe familja e saj u strehua dhe gjeti shpëtim për disa muaj në shtëpinë e familjes se Hamdi Ferhatit në Tiranë, pikërisht në marsin e vitit 1943, në kohen më të errët të terrorit nazist.
