Nga Gresa Hasa-Euobserver.com
Qeveria shqiptare ka propozuar së fundmi një draft ndryshimi në Kodin Penal të vendit, duke e paraqitur atë si pjesë të agjendës më të gjerë të reformës në drejtësi, e nisur në vitin 2016, e cila supozohet të avancojë procesin e integrimit të Shqipërisë në Bashkimi Evropian (BE).
Megjithatë, në vend që të promovojë llogaridhënie demokratike ose të përputhet me standardet ligjore evropiane, ndryshimet e propozuara përfaqësojnë një tendencë gjithnjë e më autoritare nga një regjimet që synon të konsolidojë pushtetin e tij.
Propozimi i ri fut kufizime drakoniane për lirinë e shprehjes.
Neni 235, i titulluar “Profanimi i Republikës dhe Simboleve të saj”, kriminalizon të ashtuquajturën “qeshje” ose tallje ndaj zyrtarëve të lartë të shtetit — duke përfshirë kryeministrin, presidentin dhe ministrat — me dënime deri në tre vjet burg.
Termi “profanim”, i përcaktuar ligjërisht në nen, është qëllimisht i paqartë, duke lënë hapësirë për interpretim dhe keqpërdorim — duke mundësuar ndjekje të arbitrarshme dhe me motiv politik ndaj gazetarëve, aktivistëve dhe qytetarëve kritikë ndaj regjimit.
Ky nen vetëm sinjalizon një regres të rrezikshëm në standardet demokratike — por është vetëm një nga shumë të tjerë.
Nenet 865 (Përçarje), 863 (Fyerje) dhe 536 (Ndikimi në Pavarësinë e Drejtësisë) thellojnë sulmin ndaj lirisë së shprehjes dhe mbikëqyrjes së drejtësisë.
Sipas Rrjetit të Gazetarëve të Sigurt (SJN), Shoqatës së Gazetarëve të Shqipërisë dhe aktorëve të shoqërisë civile, këta nene përdorin gjuhë të paqartë dhe tepër të gjerë, duke vendosur dënime disproporcionale.
Neni 865 rrit përgjegjësinë penale për shpifje, veçanërisht për rastet që përfshijnë media ose përmbajtje online, dhe eliminon kërkesën për të provuar dijeninë e rremë — duke e kthyer raportimin kritik në një vepër të ndëshkueshme.
Neni 863 përdor koncepte të paqarta si “tronditja e opinionit publik” dhe “prekja e praktikave të mira”, duke lejuar zbatimin selektiv ndaj zërave opozitarë.
Ndërkohë, Neni 536 kriminalizon komentet publike mbi procedurat gjyqësore, duke kufizuar rëndë rolin e gazetarëve dhe shoqërisë civile si mbikëqyrës, veçanërisht kur procedurat përfshijnë aktorë të lartë politikë.
Këto masa bien në kundërshtim të drejtpërdrejtë me detyrimet e Shqipërisë nën Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut (ECHR), veçanërisht Nenin 10, i cili garanton të drejtën për lirinë e shprehjes.
Ato gjithashtu shkelin Rekomandimin Rec(2003)13 të Këshillit të Europës, që afirmon të drejtën e mediave për të raportuar mbi proceset gjyqësore, dhe Rezolutën 1577 (2007), e cila kërkon dekriminalizimin e plotë të shpifjes nga shtetet anëtare.
Për më tepër, ato injorojnë praktikën e vendosur të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (ECtHR), e cila mbron të drejtën e publikut për të marrë informacion mbi çështje politike dhe gjyqësore të rëndësishme dhe kërkon një prag më të lartë tolerancë nga zyrtarët publikë në shoqëritë demokratike.
Kriminalizoni kundërshtimin, lehtësoni korrupsionin
Nga ana tjetër, drafti tregon një natyrë shqetësuese dyfishe: ndërsa godet kundërshtimin — kriminalizon satirën, kritikën dhe gazetarinë investigative — njëkohësisht propozon uljen e dënimeve për veprat e korrupsionit të kryera nga zyrtarët e lartë.
Për më tepër, drafti krijon kushte për një amnisti de facto për figurat e fuqishme politike, nga të cilat disa që aktualisht janë nën hetim ose aktakuzë — duke përfshirë ish-kryeministrin Sali Berisha, ish-presidentin Ilir Meta dhe kryetarin e Tiranës, Erion Veliaj — mund të përfitojnë drejtpërdrejt.
Sipas hetimeve të Balkan Investigative Reporting Network (BIRN) në Shqipëri, ulja e dënimeve për korrupsion të zyrtarëve të lartë dhe barazimi i tyre me veprat e kryera nga zyrtarë më të ulët shkurton ndjeshëm afatin e parashkrimit për këtë kategori të krimit.
Në thelb, nën kodin penal, afati i parashkrimit — bazuar në rreptësinë e veprës — përcakton një periudhë kohore përtej së cilës veprat penale nuk mund të ndiqen penalisht.
Ulja e rëndësisë së veprës përmes dënimeve më të lehta redukton drejtpërdrejt kohën e mundshme për përgjegjësi ligjore.
Si rezultat, ndryshimi i propozuar mund të çojë në amnisti efektive për zyrtarët e lartë aktualisht nën hetim ose aktakuzë, duke u mundësuar atyre të shmangin drejtësinë thjesht duke kaluar afatin e parashkrimit.
Nëse miratohet nga parlamenti, kjo jo vetëm që do të dobësonte përpjekjet për të luftuar korrupsionin në nivel të lartë, por gjithashtu do të minonte besimin e publikut tek sundimi i ligjit dhe integriteti i sistemit të drejtësisë.
Pas zgjedhjeve parlamentare të 11 majit 2025, të cilat sipas vëzhguesve ndërkombëtarë ishin të njollosura nga parregullsi serioze — përfshirë intimidimin e votuesve, manipulimin e procesit zgjedhor, keqpërdorimin e burimeve publike dhe ndërhyrjen e shtetit në media — Partia Socialiste e Shqipërisë (PS) nën drejtimin e kryeministrit Edi Rama, në pushtet që nga viti 2013, siguruan 52.15 për qind të votës kombëtare ose 83 nga 140 vende parlamentare.
Duke mbajtur një majorancë të jashtëzakonshme, PS ka autoritet të gjerë ligjvënës, duke përfshirë fuqinë për të miratuar ndryshime kushtetuese pa mbështetje nga opozita.
Aktualisht, partitë historike opozitare — si Partia Demokratike (PD) dhe Partia e Lirisë (PL) — të cilat kanë treguar po aq autoritare sa PS dhe operojnë gjithashtu si parti-kartele — janë shkatërruar politikisht.
Forcat e reja opozitare që kanë dalë nga strukturat e shoqërisë civile, si Lëvizja Bashkë ose Iniciativa Hashtag, janë të dobëta dhe të fragmentuara, ndërsa hapësira qytetare ka qenë në tkurrje të vazhdueshme për vitet e fundit, dhe shumica e mediave mbeten efektivisht të kapura nga regjimi.
Së fundmi, më 9 gusht, regjimi mbylli në mënyrë të paligjshme News24, një nga stacionet kryesore televizive opozitare, duke ndërprerë furnizimin me energji elektrike dhe duke dërguar forca policore për të rrethuar ndërtesën dhe ndaluar transmetimin e saj.
Në këtë sfond të erozionit institucional dhe përkeqësimit demokratik, përgjegjësia për të mbrojtur integritetin demokratik në Shqipëri bie mbi BE-në.
Drafti i Kodit Penal përfaqëson një sulm të drejtpërdrejtë ndaj parimeve të qeverisjes demokratike, sundimit të ligjit dhe lirisë së shprehjes, vlera që Shqipëria është e detyruar t’i respektojë nën angazhimet e saj për anëtarësim në BE.
Si vend kandidat, Shqipëria është e lidhur nga kritere të kushtëzuara të sundimit të ligjit të BE-së. BE-ja ka jo vetëm përgjegjësi politike dhe morale, por edhe levë për të ndërhyrë — duke kushtëzuar progresin në rrugën e anëtarësimit dhe duke kërkuar anulimin e çdo mase ligjore ose politike që bie ndesh me parimet e BE-së dhe standardet ndërkombëtare demokratike, të shkruara në konventat që Shqipëria ka ratifikuar.
Në vend që të nxitet me ngut një proces integrimi në BE që duket kryesisht formal dhe pa respekt substancial për vlerat kryesore të BE-së, ndoshta ka ardhur koha që angazhimi i BE-së ndaj parimeve demokratike të shoqërohet me veprime konkrete.
Kjo do të thotë: ndalimi i integrimit performativ, përfundimi i kënaqësisë ndaj autokratëve rajonalë “stabilitokratë” si Edi Rama në Ballkan, dhe përballja me forcimin e autoritarizmit të maskuar pas reformave superficiale dhe fasadave të përparimit.
