Javën e kaluar, Kemi Badenoch njoftoi se Partia Konservatore do ta nxirrte Mbretërinë e Bashkuar nga Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut nëse fitonte zgjedhjet e ardhshme.
“Nuk e kam marrë këtë vendim lehtë”, tha udhëheqësi i Partisë Konservatore. “Por është e qartë se është e nevojshme të mbrojmë kufijtë tanë, veteranët tanë dhe qytetarët tanë.”
Fjalët e saj erdhën në prag të konferencës vjetore të partisë, në një kohë kur Konservatorët janë nën një presion të madh nga Reform UK.
Partia e Nigel Farage kërkon gjithashtu të dalë nga KEDNJ-ja, si dhe nga traktate të tjera ndërkombëtare që ai mendon se pengojnë frenimin e imigracionit të paligjshëm. Ndërkohë, udhëheqësi i demokratëve liberalë, Sir Ed Davey, ka qenë po aq i prerë në anën tjetër.
“Kemi Badenoch ka zgjedhur të mbështesë Nigel Farage dhe t’i bashkohet Vladimir Putinit”, deklaroi ai, duke shtuar se “kjo nuk do të bëjë asgjë për të ndaluar anijet ose për të rregulluar sistemin tonë të prishur të imigracionit”.
Kryeministri Sir Keir Starmer ka dhënë mendimin e tij, megjithëse ai qëndron diku në mes. Ai i tha BBC-së se nuk dëshiron të “shfuqizojë” ligjet e të drejtave të njeriut, por mbështet ndryshimin e mënyrës se si interpretohet e drejta ndërkombëtare për të ndaluar azilkërkuesit e pasuksesshëm që bllokojnë deportimin e tyre.
Por, ndërsa opinionet e forta nëse duhet të tërhiqet apo jo nga traktati bëhen të lehta për t’u përmendur, pasojat janë thellësisht të komplikuara. Edhe Badenoch pranoi vitin e kaluar se largimi nuk do të ishte një “plumb i argjendtë” për trajtimin e imigracionit.
Si është e mundur pra që një çështje kaq e nuancuar është reduktuar në një “patate të nxehtë” politike?
Duke shmangur plumbat politikë
Ishte në vitin 2011 – jo shumë larg mandatit të David Cameron si kryeministër – që kjo çështje doli në plan të parë të politikës së brendshme.
Çështja u përqendrua rreth rastit të John Hirst, një burrë i dënuar për vrasje të paqëllimshme, i cili argumentoi se ndalimi i përgjithshëm i Mbretërisë së Bashkuar për të burgosurit që të votojnë në çfarëdo rrethane ishte një shkelje e të drejtave të njeriut. Në vitin 2005, Strasburgu kishte vendosur në favor të tij. Në thelb, Gjykata tha se politika e Mbretërisë së Bashkuar ishte shumë e zezë e bardhë.
Paraardhësit e Cameron nga Partia Laburiste, Tony Blair dhe Gordon Brown, i shpëtuan plumbit politik të të qenit të parë duke iu dorëzuar gjykatës.
Por kur kryeministri relativisht i ri konservator tha se ndihej “i sëmurë fizikisht” nga ideja e dhënies së të drejtës së votës për kriminelët e burgosur, deklarata e tij e çoi GJEDNJ-në në zemër të ndërgjegjes publike.
GJEDNJ-ja ishte hartuar kryesisht nga një ekip britanik dhe synonte t’i impononte Evropës postfashiste një paketë të drejtash ligjore “kurrë më”.
Përmbajtja e tij mbështetej shumë në ligjet historike – për shembull, koncepti i Habeas Corpus (ndalimi i ndalimit të paligjshëm), mund të shihet në Nenin 5 të GJEDNJ-së.
Zyrtarisht, Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut në Strasburg i monitoron këto të drejta. Dhe kur vendos se një vend ka shkelur të drejtat, shtetet anëtare bashkohen për të gjetur një mënyrë për ta zgjidhur problemin në Këshillin e Evropës (pa lidhje me BE-në).
Por në Mbretërinë e Bashkuar, ekziston edhe Akti i të Drejtave të Njeriut, që do të thotë se çështjet e GJEDNJ-së mund të trajtohen nga gjyqtarët e vet.
Mosmarrëveshjet midis gjykatave të Mbretërisë së Bashkuar dhe Strasburgut mund të zgjidhen gjithashtu – ajo që ndodhi pas çështjes John Hirst është dëshmi e kësaj.
Në vitin 2017, ministrat u lejuan të burgosurve që ishin liruar me kusht të drejtën e votës – por e bënë të qartë se Parlamenti nuk do të lejonte kurrë votat për kriminelët që ishin ende në qelitë e burgut. Këshilli i Evropës e mbylli çështjen. Dhe vetëm disa javë më parë, gjykata e Strasburgut hodhi poshtë një përpjekje të re nga një i burgosur për ta rihapur çështjen.
Megjithatë, ishte përplasja fillestare, së bashku me komentet e Cameron në vitin 2011, që ngeli në mendjen e shumë njerëzve.
Duke i hedhur benzinë zjarrit po atë vit, Theresa May – sekretare e brendshme në atë kohë – ndau një histori gjatë konferencës së partisë për një burrë bolivian që i shpëtoi deportimit për shkak të maces së tij shtëpiake.
Kjo ilustroi problemin me ligjet e të drejtave të njeriut, argumentoi ajo.
Vetëm historia, siç e tregoi May, nuk ishte plotësisht e saktë , sipas gjyqtarëve më të lartë të Anglisë.
Ministria e Brendshme me të vërtetë donte ta kthente burrin në shtëpi si emigrant të paligjshëm. Dhe macja – e quajtur Maya – ishte paraqitur në apelin e burrit. Por kjo ishte vetëm një pjesë e vogël e provave të hollësishme që ai dha.
Një zëdhënës i Zyrës Gjyqësore në Gjykatat Mbretërore të Drejtësisë, e cila lëshon deklarata në emër të gjyqtarëve të lartë, tha në atë kohë se macja “nuk kishte të bënte fare” me vendimin përfundimtar, gjë që i lejoi burrit të qëndronte.
Megjithatë, kafsha shtëpiake u bë një burim humori të paqëllimshëm – dhe kur një gjyqtar bëri një shaka në lidhje me macen që nuk kishte më nevojë të kishte frikë të përshtatej me minjtë bolivianë, çështja mori një jetë më vete.
Deri në atë vjeshtë, kishte filluar të mbizotëronte një humor rreth të drejtave të njeriut që, 14 vjet më vonë, kulmoi me premtimin e Konservatorëve për t’u larguar nga GJEDNJ-ja.
‘Obligime të hapura dhe të paqarta’
Richard Ekins KC, profesor në Universitetin e Oksfordit, është një kritik i vendosur i GJEDNJ-së, me arsyetimin se anëtarësimi, sipas tij, kompromenton sovranitetin e Mbretërisë së Bashkuar.
“Por ekziston një problem më themelor”, argumenton ai. “Dhe problemi themelor mund të vërehet duke i kushtuar vëmendje asaj që gjykata ka bërë, e cila në të vërtetë është mjaft e hapur për të zgjeruar shtrirjen e Konventës me kalimin e kohës.”
Ai i referohet një çështjeje të vitit të kaluar, ku gjykata vendosi që Zvicra kishte shkelur të drejtat e njeriut duke dështuar në trajtimin e ndryshimeve klimatike.
Vendimi tepër kompleks u festua nga aktivistët si një ndryshim rrënjësor – por një gjyqtar britanik, Tim Eicke KC, tha se shumica në panel kishte “shkuar përtej asaj që është legjitime dhe e lejueshme për këtë gjykatë”.
“Vendimi… imponon detyrime shumë të gjera, por edhe detyrime të hapura dhe të paqarta mbi shtetet anëtare”, argumenton Prof. Ekins.
“Gjykatat vendase do të ftohen të zbatojnë qasjen e re të Gjykatës Evropiane për disiplinimin, mbikëqyrjen [dhe] kontrollin e politikës klimatike, e cila padyshim është një grup konsideratash shumë i ndërlikuar dhe i ngatërruar që kryqëzohen me politikën sociale, politikën ekonomike, politikën e jashtme.”
Ky është thelbi i argumentit të tij: një gjykatë plotësisht e shkëputur nga vullneti politik i popullit britanik tani po e detyron Mbretërinë e Bashkuar të bëjë gjëra që janë shumë përtej kompetencave të saj fillestare.
“Është e papajtueshme – të paktën qëllimi i saj – me demokracinë parlamentare”, argumenton ai.
I rrëmbyer nga debati për imigracionin
Askund në politikën britanike akuza për tejkalim të kompetencave nuk është më e fortë sesa në pretendimin e Reform se GJEDNJ-ja është fajtore për problemet me sistemin e migracionit të Mbretërisë së Bashkuar.
Megjithatë, provat që mbështesin këtë pohim janë shpesh anekdotike dhe komplekse – siç ishte rasti me macen Maya.
Një studim i lajmeve mediatike rreth GJEDNJ-së nga Instituti Bonavero për të Drejtat e Njeriut i Universitetit të Oksfordit zbuloi se më pak se 1% e të gjithë kriminelëve të huaj që kanë apeluar kundër deportimit të tyre në Mbretërinë e Bashkuar e kanë fituar çështjen e tyre në bazë të të drejtave të njeriut.
Kur çështjet shkonin deri në Strasburg, gjykata kishte tendencën t’i hidhte poshtë.
Kjo nuk do të thotë që nuk ka fare probleme.
Lord Jonathan Sumption, ish-gjyqtar i Gjykatës së Lartë, beson se disa vendime nga gjyqtarët e tribunalit të imigracionit janë bërë “ekstravagante” dhe shumë larg kufijve origjinalë të së drejtës për jetë familjare.
«Nuk kam asnjë problem në lidhje me tekstin e Konventës», thotë ai. «Kam një problem në lidhje me zgjerimin e pakufizuar që i është bërë asaj nga Gjykata e Strasburgut.»
“Është për të ardhur keq që e gjithë çështja është rrëmbyer nga çështja e imigracionit.
“Mendoj se do të bëjë njëfarë ndryshimi në aftësinë për t’i mbajtur njerëzit jashtë ose për t’i deportuar ata nëse nuk jemi anëtarë të GJEDNJ-së. Por mendoj se shkalla në të cilën do të bëjë një ndryshim nuk kuptohet gjerësisht – dhe është ekzagjeruar shumë.”
A do t’i “ndalonte anijet” largimi nga GJEDNJ-ja?
Pra, a do t’i “ndalonte vërtet anijet” largimi nga GJEDNJ-ja, për të përdorur frazën e Rishi Sunak?
“Problemi numër një në lidhje me deportimin e emigrantëve të paligjshëm, para së gjithash, është gjetja e një vendi që do t’i pranojë ata dhe që nuk është i pasigurt”, argumenton Lord Sumption.
“Dhe së dyti, [ekziston] Konventa për Refugjatët. Ajo nuk na kërkon të pranojmë azilkërkues. Na kërkon të gjykojmë kërkesat e tyre dhe t’u japim atyre të drejta të caktuara pasi të kenë ardhur këtu, edhe nëse kanë ardhur ilegalisht.
“KEDNJ-ja është sigurisht një vështirësi shtesë, por jo aq e madhe sa sugjerohet.”
Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar ka premtuar tashmë të hartojë rregulla më të qarta dhe më të rrepta që do t’u tregojnë zyrtarëve të imigracionit dhe gjyqtarëve se si ta interpretojnë të drejtën për jetë familjare.
“Mendoj se është një rast i paparashikueshëm”, argumenton Sir Jonathan Jones, i cili ishte Avokat i Thesarit deri në vitin 2020. Kjo, beson ai, mund të jetë mënyra më e mirë për të ecur përpara – veçanërisht rreth përkufizimit të Nenit 8 të KEDNJ-së, i cili garanton të drejtën për, ndër të tjera, jetë familjare.
“Është legjitime që qeveria të thotë se do të kemi një qëndrim më të rreptë, si një përpjekje e duhur, e arsyetuar dhe me mirëbesim për të frenuar atë që mendojmë se mbulon Neni 8 dhe atë që nuk e mbulon.”
Por Alex Chalk, Kancelari i fundit Lord Konservator përpara se Partia Laburiste të fitonte pushtetin, argumenton se qeveria e Mbretërisë së Bashkuar duhet të kërkojë reforma më shpejt.
“KEDNJ nuk është shkrim i shenjtë”, i tha ai BBC-së gjatë konferencës së partisë Konservatore. “Kjo qeveri duhet të veprojë shumë më shpejt për të kërkuar reforma urgjente. Duhet të kishte thënë, shikoni, ne duam ta udhëheqim këtë për ta bërë këtë brenda gjashtë javësh.”
“Kushtetuta e SHBA-së u hartua brenda rreth 15 javësh. Kjo me të vërtetë mund të bëhet.”
‘Të drejtat do të vuajnë’
Avokatja e të drejtave të njeriut Harriet Wistrich është e shqetësuar për atë që mund të humbasë nëse Mbretëria e Bashkuar largohet nga GJEDNJ-ja. Ajo argumenton se ajo ka qenë në ballë të sfidimit të trajtimit të viktimave të abuzimeve të tmerrshme nga shteti.
“Ne arritëm ta mbanim përgjegjëse Policinë e Mançesterit të Madh në emër të Rochdale që u përpoq të shfrytëzonte viktimat e bandave përmes procedurave civile [për dëmshpërblim].
“Hetimet në Hillsborough u bënë të mundura duke pasur hetime mbi vdekjet sipas Nenit 2 [e drejta për jetën], ku duhet të shqyrtohet se çfarë shkoi keq dhe çfarë mund të kishte bërë shteti ndryshe.
“Nëse tërhiqemi plotësisht… janë këto të drejta që do të vuajnë”, thotë znj. Wistrich, e cila është gjithashtu themeluese e Qendrës për Drejtësinë e Grave.
Përtej betejave ligjore në vend, ka edhe pyetje të mëdha ndërkombëtare rreth largimit.
Marrëveshja e Belfastit e vitit 1998, gurthemeli i paqes në Irlandën e Veriut, dhe marrëveshja pas Brexit-it me Bashkimin Evropian e vendosën në qendër të vëmendjes respektin për ligjin e të drejtave të njeriut. Kritikët e tërheqjes nga EHCR parashikojnë se të dyja mund të shemben.
Por Profesor Ekins beson se mund të kesh mbrojtje të të drejtave të njeriut pa një gjykatë mbikombëtare që mbikëqyr të gjitha kombet.
Ai dhe kolegët e tij shkruan një propozim të detajuar mbi Irlandën e Veriut, i cili argumenton se marrëveshjet historike nuk kërkojnë që Mbretëria e Bashkuar të mbetet në KEDNJ, me kusht që ajo të respektojë të drejtat e njeriut dhe marrëveshjet ndërkomunitare për ndarjen e pushtetit me mjete të tjera.
Megjithatë, çështjet në Irlandën e Veriut dhe Republikën e Irlandës mund të shkojnë më thellë. Sir Jonathan Jones, për shembull, është skeptik se si do të pranohej largimi nga GJEDNJ-ja në të dyja vendet – sepse roli i GJEDNJ-së në marrëveshje ishte t’u tregonte shumë njerëzve që nuk i besojnë shtetit britanik se ka ligje në fuqi për t’i mbrojtur ata.
“Gjëja me Konventën është se ajo kufizon qeveritë dhe kufizon mënyrën se si qeveritë mund t’i trajtojnë pakicat dhe njerëzit që nuk i pëlqejnë”, thotë ai.
“Nëse do të ishim jashtë GJEDNJ-së, nuk do ta kishit atë kufizim.”
Alex Chalk paralajmëron se largimi mund të ketë edhe një çmim ndërkombëtar. Ai thotë se ka vlerë të ulesh në Këshillin e Evropës dhe të ngresh çështje me homologët francezë dhe gjermanë në konferenca ndërkombëtare.
“Duhet të përpiqesh të reformohesh përpara se të largohesh me forcë, sepse në mënyrë të pashmangshme mund të ketë kosto për ta bërë këtë”, argumenton ai.
Por në fund të fundit, shton ai, “kjo është më shumë çështje politike sesa ligjore”.
