Nga Donjeta Abazi
Filmi “Zgjoi” u bë ndër filmat shqiptarë më të shpërblyer, duke fituar çmime jashtë trojeve shqiptare dhe në të njëjtën kohë film që në njëfarë mënyre iu avit edhe “Oscar”-it.
“Zgjoi” u përfol jashtë mase shumë nga regjisorë, njohës filmi e deri tek publiku i thjeshtë. Por, megjithë kjo bujë që u bë për filmin, pati reagime të dyanshme; dikush mendonte që është suksesi më i madh në kinematografinë shqiptare, e, nga ana tjetër, e kishte prej atyre që mendonin se “na e ka qitë faqen e zezë”.
“Zgjoi” mes suksesit dhe jetës reale
Filmi me regji të Blerta Bashollit tregon për jetën e Fahrije Hotit, një të veje nga Krusha e Madhe, të cilës forcat serbe ia vranë bashkëshortin në luftë. Pas kësaj ajo mbeti e vetme, përballë mentalitetit të një vendi të sapo dalë nga lufta dhe dëshirës e nevojës për të krijuar një jetë të re për vajzën e djalin e saj. Jetesa e saj me fëmijët e vjehrrin e vështirëson edhe më shumë idenë për të bërë revolucion në atë shtëpi ku babai i burrit të saj është ende i prekur nga zhdukja e të birit dhe nuk bën lëshime shkaku i “katunit”. E vendosur mes gjithë paragjykimeve, vuajtjeve të shkaktuara nga lufta e fundit në Kosovë dhe nevojës për ekzistencë, Fahrije Hoti fillon biznesin e saj me gratë tjera të Krushës për krijimin e ajvarit dhe shitjen e tij.
Yllka Gashi e Fahrije Hoti
Aktorja kosovare Yllka Gashi mban rolin e protagonistes së filmit, Fahrije Hotit, dhe mënyra se si vërehet mungesa e lumturisë tek roli kryesor na vë në mëdyshje nëse Fahrije Hoti gjatë kësaj periudhe të jetës së saj ka buzëqeshur ndonjëherë. Gjuha e përdorur në film është tamam gjuhë e zhargoneve që mbetet e kuptueshme ama nuk e kemi të qartë nëse edhe fyerjet e sharjet sidomos të vajzës së Fahrije Hotit në film kanë qenë të tilla edhe në jetë reale. Yllka Gashi mban mbi supe historinë e një gruaje që njihet brenda Kosovës kudo e edhe barra e aktrimit ka qenë më e rëndë me doemos. Paralelja mes Fahrije Hotit e Yllka Gashit është disi e mistershme, sepse publiku nuk e ka parë në detaje jetën e Fahrije Hotit deri në momentin që ka vendosur ta shfaqë përmes filmit. Gjithçka kemi parë deri sot janë daljet në publik të Fahrijes, por jo se çka dhe se si e përjeton jetën brenda mureve të shtëpisë.
Revolucioni apo humbjet nga lufta
Arsyeja pse Fahirje Hoti, shumë gra të Krushës dhe të të gjithë Kosovës mbetën të veja ishte lufta në Kosovë dhe dëmet e ndryshme që shkaktoi agresioni serb.
Ama theksi vendoset shumë pak në këtë çështje dhe i gjithë fokusi vendoset tek vuajtjet e Fahrije Hotit nga mentaliteti i fshatit ku ajo jetonte. Reagimeve te publikut se pse kishte ndodhur kjo, Blerta Basholli iu përgjigj mjaft qartë: “Nuk është film për luftën”. E qartë është që filmi po rrëfen jetën e Fahirje Hotit e jo luftën në Kosovë, ama vuajtja e Fahrijes e ka burimin edhe diku tjetër, por në bashkëfajësi të njerëzit përreth saj. Një pjesë tjetër ku ndihet lufta e dëmet e saj janë përpjekjet e pakta ose fare të shtetit e institucioneve të Kosovës për të pagjeturit që janë pjesë e filmit. Mandej jeta e vështirë e Fahirje Hotit nga njerëzit e saj deri në atë pikë sa gati dhunohet veç pse vozit automjetin, takohet me njerëz të qytetit e dëshiron të krijojë jetë të pavarur edhe pa praninë e një burri.
“Oscari” dhe publiku
“Zgjoi” mori çmime në festivalet më prestigjioze të filmit dhe me një këmbë ishte në Oscar. Por, a dëshironin qytetarët e Kosovës që bota t’i njihte si dhunues, si njerëz që kishin ende paragjykime të natyrave të ndryshme dhe që gruan e shihnin si të paaftë për të krijuar jetë të pavarur?
Përgjigjen veçse e dimë. Ama, a jemi ende të tillë dhe a na pengon ende këtë nuk e dimë? A i pengonte publikut pse theksi nuk u vendos te lufta? A i pengonte publikut që mentaliteti i tillë u paraqit si i tillë? Ngas në të vërtetë nuk është, apo thjesht nuk donin që vendet tjera jashtë Kosovës të na njihnin në pikat tona të dobëta?
Përderisa filmi është i bazuar në jetën reale të Fahrije Hotit, mundësia që mentaliteti të paraqitet më i ekzagjeruar se sa që është bie poshtë, duke ia shtuar faktin këtu që secili prej nesh që jeton në Kosovë e di se me çka përballemi çdo ditë. Janë dy mundësi: kategoria e njerëzve që nuk ka mendime pozitive për filmin, ose nuk ndihen rehat nga skenat e filmit; ose janë të revoltuar që fokusi nuk është vendosur tek agresori serb, por te mentaliteti.
Realizimi
Dialogët e personazheve në film janë të tilla që secili prej nesh do të dëshironte të thoshte edhe diçka, por mbase ideja ka qenë që personazhet të flasin me veprime. Filmat e kinematografisë në vendin tonë zakonisht njihen për dialogë të paktë e shumica prej prodhimeve të filmave në Kosovë i takojnë metrazhit të shkurtër.
“Zgjoi” kishte marrë kohë deri në realizimin final, mbase edhe mbështetja e rëndësia që duhet t’u jepet filmave që synojnë shtetet e çmimet jashtë vendit po has në hiç.
Ideja e filmave që janë prodhim vendor, të cilët në esencë trajtojnë tema të ndjeshme, është me rëndësi që të mos mbesin gjithmonë në forcat e tyre, por të gjejnë përkrahjen edhe të institucioneve.
Përfundime
“Zgjoi” na rrëfen ndryshe. Neve mund mos të na pëlqejë, ose mund të kemi kritika, por me rëndësi është që ne nuk ia kemi pasur idenë për vështirësitë e jetës reale të Fahrije Hotit. Secili prej nesh kur humbet ekipi jon i preferuar në futboll ankohemi dhe dalim me teori se kishim bërë më mirë, se trajneri ka qenë i dobët ose se lojtarët kanë qenë të pa interesuar, e vërteta është që asnjëri prej nesh nuk do të dinim më mirë se ta përndryshe ata s’do të ishin fare aty. Njëjtë ndodh edhe me filmat e prodhimeve vendore, dalim me përfundime individuale, secili për qejfin e vetë, po ato mund të mos jenë të realizuara perfekt e kritikat mbi realizimin të ngrihen për diskutim. Pjesa tjetër që ne jemi paraqitur si kafshë para vendeve tjera nuk na takon ta gjykojmë, sepse veç të ndalemi e të shohim përreth dhe menjëherë e vërejmë se regjisorja mbase është e pafajshme. Ne mbase jemi të tillë.
Megjithatë “Zgjoi” i ka një borxh publikut kosovar. Po të mos ishim ne, s’do të ishte “Zgjoi”.
