Elon Musk është tashmë njeriu më i pasur në botë, sipas listës së miliarderëve. Por ai nuk është aspak njeriu më i pasur i të gjitha kohërave.
Ky titull besohet se i përket Mansa Musa, sundimtarit të Afrikës Perëndimore të Shekullit 14, i cili ishte aq i pasur saqë dhuratat e tij bujare shkatërruan ekonominë e një vendi të tërë.
“Rrëfimet bashkëkohore të pasurisë së Musait janë kaq pa frymë sa është pothuajse e pamundur të marrësh një kuptim se sa i pasur dhe i fuqishëm ishte ai me të vërtetë”, tha për BBC Rudolph Butch Ware, profesor i asociuar i historisë në Universitetin e Kalifornisë.
Mansa Musa ishte “më i pasur se çdokush mund të përshkruante”, shkroi Jacob Davidson për mbretin afrikan për Money.com në 2015.
Në vitin 2012, faqja në internet e SHBA Celebrity Net Worth vlerësoi pasurinë e tij në 400 miliardë dollarë, por historianët e ekonomisë pajtohen se pasuria e tij është e pamundur të zbulohet në një numër.
10 burrat më të pasur të të gjitha kohërave
Mansa Musa (1280-1337, mbreti i perandorisë Mali) pasuri e papërshkrueshme
Augustus Caesar (63 pes-14 pas Krishtit, perandor romak) 4.6 trilion dollarë
Zhao Xu (1048-1085, perandori Shenzong i Këngës në Kinë) pasuri e pallogaritshme
Akbar I (1542-1605, perandori i dinastisë Mughal të Indisë) pasuri e pallogaritshme
Andrew Carnegie (1835-1919, industrialist Skocez-Amerikan) 372 miliardë dollarë
John D Rockefeller (1839-1937) manjat i biznesit amerikan) 341 miliardë dollarë
Nikolai Alexandrovich Romanov (1868-1918, Car i Rusisë) 300 miliardë dollarë
Mir Osman Ali Khan (1886-1967, mbretëror indian) 230 miliardë dollarë
William Pushtuesi (1028-1087) 229.5 miliardë dollarë
Muammar Gaddafi (1942-2011, sundimtar për një kohë të gjatë i Libisë) 200 miliardë dollarë
Mbreti i artë
Mansa Musa lindi në 1280 në një familje sundimtarësh. Vëllai i tij, Mansa Abu-Bakr, drejtoi perandorinë deri në 1312, kur ai abdikoi për të shkuar në një ekspeditë.
Sipas historianit sirian të Shekullit të 14-të Shibab al-Umari, Abu-Bakr ishte i fiksuar pas Oqeanit Atlantik dhe asaj që ndodhej përtej tij. Ai thuhet se nisi një ekspeditë me një flotë prej 2,000 anijesh dhe mijëra burra, gra dhe skllevër. Ata lundruan për të mos u kthyer më. Disa, si historiani i ndjerë amerikan Ivan Van Sertima, hodhën idenë se ata arritën në Amerikën e Jugut. Por nuk ka asnjë provë për këtë. Në çdo rast, Mansa Musa trashëgoi mbretërinë që la pas.
Nën sundimin e tij, mbretëria e Mali u rrit ndjeshëm. Ai aneksoi 24 qytete, përfshirë Timbuktun. Mbretëria u shtri për rreth 2,000 milje, nga Oqeani Atlantik deri në Nigerin e sotëm, duke marrë pjesë në ato që tani janë Senegal, Mauritania, Mali, Burkina Faso, Niger, Gambia, Guinea-Bissau, Guinea dhe Bregu i Fildishtë.
Me një masë kaq të madhe toke erdhën burime të mëdha si ari dhe kripa. Gjatë mbretërimit të Mansa Musa, perandoria e Malit përbënte gati gjysmën e arit të Botës së Vjetër, sipas Muzeut Britanik. E tërë kjo i përkiste mbretit.
“Si sundimtar, Mansa Musa kishte qasje pothuajse të pakufizuar në burimin më të vlerësuar të pasurisë në botën mesjetare”, tha për BBC Kathleen Bickford Berzock, e cila është e specializuar në artin afrikan në Muzeun e Artit të Bllokut në Universitetin Northwestern.
“Qendrat kryesore tregtare që tregtonin ar dhe mallra të tjerë ishin gjithashtu në territorin e tij, dhe ai fitoi pasuri nga kjo tregti,” shtoi ajo.
Udhëtimi për në Mekë
Megjithëse perandoria e Mali ishte shtëpia e arit, vetë mbretëria nuk ishte e njohur mirë. Kjo ndryshoi kur Mansa Musa, një mysliman i devotshëm, vendosi të shkonte në një pelegrinazh në Mekë, duke kaluar nëpër shkretëtirën e Saharasë dhe Egjiptin. Mbreti thuhet se u largua nga Mali me një karvan prej 60,000 burrash.
Ai mori të gjithë oborrin e tij mbretëror dhe zyrtarë, ushtarë, griotë, tregtarë, drejtues devesh dhe 12,000 skllevër, si dhe një tren të gjatë dhish e delesh për ushqim. Ishte si një qytet që lëvizte nëpër shkretëtirë.
Një qytet, banorët e të cilit, deri në skllevër, ishin të veshur me brokadë ari dhe mëndafshi më të mirë persian. Njëqind deve ishin në tërheqje, secila deve mbante qindra paund ar të pastër. Ishte një pamje për t’u parë. Dhe pamja u bë edhe më e pasur kur karvani arriti në Kajro, ku ata me të vërtetë mund të tregonin pasurinë e tyre.
Rrëzimi i arit në Kajro
Mansa Musa la një përshtypje të tillë të paharrueshme në Kajro sa që al-Umari, i cili vizitoi qytetin 12 vjet pasi mbreti Malian, tregoi se sa shumë njerëzit e Kajros po flisnin për të. Ai dha aq bujarisht arin në Kajro, saqë qëndrimi i tij tremujor bëri që çmimi i arit të binte në rajon për 10 vjet, duke shkatërruar ekonominë.
Kompania me bazë në SHBA SmartAsset.com vlerëson se për shkak të amortizimit të arit, pelegrinazhi i Mansa Musa çoi në rreth 1.5 miliard dollarë humbje ekonomike në të gjithë Lindjen e Mesme.
Gjatë kthimit në shtëpi, Mansa Musa kaloi përsëri nëpër Egjipt dhe, sipas disave, u përpoq të ndihmonte ekonominë e vendit duke hequr një pjesë të arit nga qarkullimi duke e huazuar përsëri me norma interesi zhvatëse nga huadhënësit egjiptianë. Të tjerët thonë se ai shpenzoi aq shumë saqë i mbaroi ari.
Lucy Duran i Shkollës së Studimeve Afrikane dhe Orientale në Londër vëren se griotët Malianë, të cilët ishin tregimtarë historianë, në veçanti, ishin të mërzitur me të.
“Ai dha aq shumë ar Malian gjatë rrugës sa që jelis (griotë) nuk u pëlqen ta lavdërojnë atë në këngët e tyre sepse ata mendojnë se ai humbi burimet lokale jashtë perandorisë,” tha ajo.
Edukimi
Nuk ka dyshim që Mansa Musa shpenzoi, ose harxhoi shumë ar gjatë pelegrinazhit të tij. Por ishte kjo bujari e tepruar që tërhoqi vëmendjen e botës.
Mansa Musa kishte vendosur Malin dhe veten në hartë, fjalë për fjalë. Në një hartë të Atlasit Katalan nga 1375, një vizatim i një mbreti Afrikan ulet në një fron të artë në majë të Timbuktut, duke mbajtur një copë ari në dorë. Timbuktu u bë një El Dorado Afrikan dhe njerëzit vinin nga afër dhe larg për të parë një vështrim të shkurtër.
Në Shekullin e 19-të, ai ende kishte një status mitik si një qytet i humbur prej ari në skaj të botës, një fener për të dy gjuetarët e fatit europian dhe kërkuesit, dhe kjo ishte kryesisht për shkak të shfrytëzimeve të Mansa Musa 500 vjet më parë.
Mansa Musa u kthye nga Meka me disa studiues islamikë, përfshirë pasardhësit e drejtpërdrejtë të profetit Muhamed dhe një poet dhe arkitekt andaluzian me emrin Abu Es Haq es Saheli, i cili vlerësohet gjerësisht për projektin e xhamisë së famshme Djinguereber. Mbreti thuhet se i pagoi poetit 200 kg në ar, që me paratë e sotme do të ishte 8.2 milion dollarë.
Përveç inkurajimit të arteve dhe arkitekturës, ai gjithashtu financoi letërsinë dhe ndërtoi shkolla, biblioteka dhe xhami. Timbuktu shpejt u bë një qendër arsimi dhe njerëzit udhëtuan nga e gjithë bota për të studiuar në atë që do të bëhej Universiteti Sankore.
Mbreti i pasur shpesh ka marr meritat se ka filluar traditën e arsimit në Afrikën Perëndimore, edhe pse historia e perandorisë së tij mbetet kryesisht pak e njohur jashtë Afrikës Perëndimore.
“Historia është shkruar nga fitimtarët”, sipas Kryeministrit të Luftës së Dytë Botërore të Britanisë, Winston Churchill.
Pasi Mansa Musa vdiq në 1337, në moshën 57 vjeç, perandoria u trashëgua nga djemtë e tij që nuk mund ta mbanin perandorinë së bashku. Shtetet më të vogla u ndërprenë dhe perandoria u shemb.
Ardhja e mëvonshme e europianëve në rajon ishte ‘gozhda e fundit në arkivolin e perandorisë’.
“Historia e periudhës mesjetare shihet ende kryesisht vetëm si një histori perëndimore,” thotë Lisa Corrin Graziose, drejtoreshë e Muzeut të Artit të Bllokut, duke shpjeguar pse historia e Mansa Musa nuk është e njohur gjerësisht.
“Sikur europianët të kishin arritur në një numër të konsiderueshëm në kohën e Musait, me Mali në kulmin e fuqisë së tij ushtarake dhe ekonomike në vend dyqind vjet më vonë, gjërat pothuajse me siguri do të kishin qenë ndryshe”, thotë Z. Ware.
