Një fshat i vogël me një popullsi në rënie dhe i vendosur përgjatë Vjosës. Një zonë rurale, me diçka ndryshe.
Fshati Kutë sheh përdorimin e pishtarëve pas perëndimit të diellit.
Sa po dielli largohet, dritat e rrugëve ndizen.
“Të gjitha rrugët tona kanë drita tani. Nëse vini këtu gjatë natës, është si në qytet”, thotë për “The Parliament” 72-vjeçari Bujar Haxhaj.
Kuta është vendi i komunitetit të parë qytetar të energjisë në Shqipëri.
Në vitin 2021, disa nga ndërtesat e saj publike u pajisën me panele të mëdha diellore.
Këto panele aktualisht furnizojnë jo vetëm dritat e rrugëve të fshatit, por edhe një qendër shëndetësore, një qendër kulturore, shkollë dhe një ndërtesë administrative.
Hapi tjetër, është transformimi i Kutës në një komunitet energjie plotësisht të vetë-mjaftueshëm.
“Nëse mund t’ia dalim”, thotë Demir Murataj, 59 vjeç, një fermer i lindur dhe i rritur në Kutë, “atëherë furnizimi i çdo familjeje me panele do të jetë edhe më i mirë”.
Por para se të kishte dritë, kishte ujë.
Një komunitet bujqësor, ai bashkëjeton me lumin Vjosa pranë të cilit është vendosur.
Sot, fermerët e fshatit, si shumica që jetojnë këtu në Luginën e Vjosës, mbështeten në ekosistemin – pjesë përbërëse e të cilit është lumi – për të ruajtur të korrat dhe kafshët e tyre dhe për peshkimin.
Rajoni gjithashtu krenohet me një industri të vogël turistike për të cilën lumi shërben si një vend tërheqës për sportet ujore dhe peshkimin destinacion.
“Unë dhe lumi Vjosa jemi rritur bashkë. E kemi si pjesë të jetës sonë, është lumi më i egër”, thotë Murataj.
Kjo bashkëjetesë dhe vazhdimësia e Kutës në tërësi, u kërcënua në vitet 2010 kur u zbuluan planet për ndërtimin e një dige hidroenergjetike mbi lumë.
Hidrocentrali i Poçemit, i cili ishte pjesë e një plani më të madh për të ndërtuar 400 hidrocentrale në të gjithë vendin, do të kishte përmbytur fushat bujqësore të Kutës, do të shkatërronte ekosistemin e saj dhe në fund do ta bënte fshatin të pabanueshëm.
Sipas një studimi të publikuar nga Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë së Rinovueshme (IRENA) në vitin 2021, Shqipëria ka një nga aksionet më të larta të energjisë së rinovueshme në Evropën Juglindore.
Hidroenergjia zë pjesën më të madhe të prodhimit të energjisë elektrike në vend: rreth 95 për qind e kapacitetit të instaluar të energjisë elektrike të Shqipërisë.
Rezistenca ndaj digës së Poçemit nuk u kufizua vetëm tek banorët e Kutës, por e tyre ishte më e zhurmshme.
Dhe ja ku vjen ideja për një komunitet të energjisë diellore.
Si pjesë e përpjekjeve të tyre për t’i rezistuar ndërtimit të digës së hidrocentralit, banorët e Kutës dhe grupet mjedisore që punojnë me ta u përpoqën të bindin të gjithë se alternativat më pak shkatërruese të gjenerimit të energjisë ishin vërtet të zbatueshme.
“Një nga alternativat që mendojmë se është krejtësisht e papërdorur në Shqipëri është energjia diellore. Dhe mesazhi që ne donim të jepnim është se ky komunitet nuk ka vërtet nevojë për hidrocentralin e Poçemit, sepse ka mundësi të tjera për të marrë energji”, thotë Besjana Guri, eksperte mjedisore nga EcoAlbania, e cila ka punuar ngushtë me komunitetin.
Një fushatë e udhëhequr nga EcoAlbania me mbështetjen e banorëve të Kutës dhe një gamë të gjerë mbështetësish që përfshinte edhe kompaninë amerikane të veshjeve të jashtme Patagonia, u mblodhën fonde të mjaftueshme për të sjellë fazën e parë të paneleve diellore në Kutë.
Në dhjetor 2021, dritat u ndezën dhe lindi komuniteti i energjisë në Shqipëri.
Projekti energjetik i Kutës mund të jetë një përjashtim në Shqipëri, por është pjesë e një tendence më të madhe në të gjithë Evropën dhe lëvizjen në rritje të energjisë qytetare të kontinentit.
“Komunitetet e energjisë qytetare”, “kooperativat energjetike” dhe “kolektivat e energjisë” janë të gjithë terma që përshkruajnë në thelb të njëjtën gjë: një model i lokalizuar i prodhimit të energjisë i rrënjosur në idenë se qytetarët mund të jenë pjesëmarrës aktivë në prodhimin e energjisë së rinovueshme në komunitetet e tyre.
Që qytetarët, fjalë për fjalë, mund të marrin në duart e tyre prodhimin e energjisë.
Komunitetet energjetike synojnë të hapin rrugën për tranzicionin drejt demokracisë energjetike.
Ky koncept i drejtësisë mjedisore mbështetet në idenë se prodhimi, menaxhimi dhe shpërndarja e energjisë duhet të demokratizohet nëpërmjet parimeve të tilla si pronësia sociale e infrastrukturës energjetike, pjesëmarrja aktive e publikut në politikëbërjen e lidhur me energjinë dhe decentralizimi i prodhimit të energjisë.
Shpërndarja e komuniteteve të energjisë në të gjithë Evropën është çdo gjë tjetër veçse e barabartë.
Me përjashtim të dukshëm të Minoan Energy të Kretës, komuniteti më i madh energjetik në Greqi, të cilit së fundmi iu dha Çmimi Evropian për Energjinë e Qëndrueshme nga Komisioni Evropian, gjetja e shembujve të komuniteteve energjetike qytetare në Evropën Juglindore është një sfidë.
