Të gjitha nëntë vendet kandidate për Bashkimin Evropian duhet të përmirësojnë ligjet e tyre për teknologjinë dhe digjitalizimin për t’iu përshtatur kërkesave të bllokut.
Por, si po ecin ato deri më tani në këto fusha?
Për t’u bashkuar me Bashkimin Evropian, vendet duhet të harmonizohen me “acquis”, koleksionin e ligjeve, rregulloreve, standardeve dhe politikave të bllokut me 27 anëtarë.
Kjo përfshin kërkesat për teknologjinë dhe infrastrukturën digjitale, si portofolët digjitalë dhe shërbimet online qeveritare, si dhe mbrojtjen kibernetike që përputhet me standardet e BE-së dhe rregullon teknologjitë e reja si inteligjenca artificiale (AI).
Ndërsa Euronews përgatitet të organizojë Samitin e Zgjerimit të BE-së, portali ka analizuar mënyrën se si po ecin vendet kandidate në disa fusha të teknologjisë për t’iu përshtatur standardeve të Bashkimit Evropian.
Portofolët digjitalë
Në vitin 2024, Bashkimi Evropian miratoi një rezolutë që u kërkon shteteve anëtare të krijojnë portofolë digjitalë gjatë dy viteve të ardhshme si pjesë e një oferte më të gjerë të shërbimeve online për qytetarët e tyre. Portofolët digjitalë janë një mënyrë për qytetarët e BE-së të kenë qasje në ID-të e tyre digjitale për të provuar identitetin dhe për të ruajtur, ndarë dhe nënshkruar dokumente të rëndësishme.
Portofolët duhet të përputhen me të gjitha rregullat e BE-së mbi ndarjen e të dhënave dhe me mbrojtjen e privatësisë sipas Rregullores së Përgjithshme mbi Mbrojtjen e të Dhënave (GDPR), transmeton Telegrafi.
Disa nga vendet kandidate për BE-në, përfshirë Bosnjën dhe Hercegovinën, Maqedoninë e Veriut dhe Moldavinë, kanë ose po testojnë aplikacione për portofolë digjitalë. Deri në vitin 2026, Ukraina, Serbia dhe Shqipëria do të kenë portofolë digjitalë.
Në rastin e Moldavisë, ajo po ndërton portofolin e saj me ndihmën e Bashkimit Evropian përmes një programi të quajtur “We Build Consortium”. Vendi po zhvillon një seksion për dokumente në platformën qeveritare të quajtur EVO, i cili do të funksionojë si portofol dhe po piloton një aplikacion për nënshkrim elektronik brenda aplikacionit.
Deri në fund të vitit, Maqedonia e Veriut thotë se do të ketë një “super-aplikacion” të quajtur m.Uslugi, i cili gjithashtu do t’u ofrojë qytetarëve kujtesa për afatet, një postë digjitale dhe një vend për të ruajtur të gjithë dokumentet e tyre.
Ndërkohë, mediat shqiptare raportuan se kryeministri Edi Rama tha se ID-ja digjitale e vendit do të ndërtohet nga një kompani shtetërore e quajtur Identitek, e cila do t’u lejojë qytetarëve të përdorin ID-në e qeverisë në telefona ose kompjuterë si portofolë multifunksionalë.
Siguria kibernetike
Një tjetër fushë ku vendet duhet të përputhen është ajo e ligjeve të ndryshme për sigurinë kibernetike, siç janë direktivat për Rrjetet dhe Sistemet e Informacionit (NIS), të cilat unifikojnë zbatimin në 18 sektorë.
Një nga kërkesat është që çdo vend të krijojë strategjinë e vet kombëtare për sigurinë kibernetike, së bashku me një listë të shërbimeve thelbësore që kërkojnë mbrojtje shtesë në shumë sektorë, përfshirë energjinë, transportin, shëndetësinë, financat dhe infrastrukturën digjitale.
Sipas Strategjisë së BE-së për Sigurinë Kibernetike, vendet gjithashtu duhet të jenë të gatshme të ofrojnë inteligjencë mbi kërcënimet dhe ndihmë për anëtarët e tjerë të BE-së në rast të një sulmi të madh.
Ukraina e demonstroi këtë në një marrëveshje të vitit 2023 midis qendrës së saj të koordinimit për sigurinë kibernetike dhe Agjencisë së BE-së për Sigurinë Kibernetike (ENISA) për të zhvilluar më shumë profesionistë në këtë fushë dhe për të shkëmbyer informacion. BE-ja gjithashtu krijoi një laborator kibernetik për Forcat e Armatosura të Ukrainës dhe nënshkroi iniciativën e Mechanizmit të Tallinnit për të mbështetur ndërtimin afatshkurtër dhe afatgjatë të kapaciteteve kibernetike në Ukrainë.
Në vende të tjera, Shqipëria, Mali i Zi, Turqia, Gjeorgjia, Moldavia dhe Maqedonia e Veriut kanë strategji kombëtare për sigurinë kibernetike që përputhen me disa, nëse jo me të gjitha, direktivat e BE-së.
Për shembull, për qeverisjen digjitale, Moldavia po i bashkohet gjithashtu rezervës së ardhshme kibernetike të ENISA-s, një grup ofruesish të besuar në të gjithë bllokun që do të jenë në gjendje të përgjigjen gjatë një sulmi të madh kibernetik.
Strategjia kombëtare e Malit të Zi përfshin krijimin e një Qendre për Ndërtimin e Kapaciteteve për Sigurinë Kibernetike në Ballkanin Perëndimor në vitin 2022, si projekt i përbashkët me autoritetet franceze dhe sllovene.
Megjithatë, jo të gjitha strategjitë janë në përputhje me ligjet e BE-së. Strategjia turke u kritikua nga opozita e vendit, e cila raportoi se ajo mund të mundësojë mbikëqyrje të gjerë dhe të kufizojë lirinë e fjalës, sipas mediave lokale.
Serbia po punon për një strategji kundër krimit kibernetik me mbështetjen e BE-së për të adresuar krimin me teknologji të lartë dhe përdorimin e provave elektronike.
Teknologjitë e reja
Një nga rregulloret më të reja të BE-së është Ligji i BE-së për Inteligjencën Artificiale (AI Act), i cili vendos një udhëzues bazuar në rrezikun për sistemet e inteligjencës artificiale.
Shfrytëzimi i AI në fusha si arsimi, punësimi, shëndetësia dhe zbatimi i ligjit do të duhet gjithashtu të përmbushë kërkesa strikte për sigurinë, transparencën dhe privatësinë e të dhënave.
Vendet gjithashtu do të duhet të krijojnë autoritete kombëtare për të siguruar përputhshmërinë me rregullat dhe që çdo sistem AI që zhvillojnë të jetë i audituar dhe i gjurmueshëm.
Shqipëria, Moldavia, Serbia dhe Ukraina kanë strategji për AI, por deri tani nuk është miratuar asnjë ligj përkatës.
Sipas mediave lokale, strategjia e Shqipërisë është të përdorë AI në sektorin e energjisë, për prokurimin dhe për luftimin e evazionit fiskal.
Tirana gjithashtu ka krijuar atë që e quan ministri i parë në botë për AI dhe së shpejti 83 asistentë politikë që do t’i ndihmojnë politikanët në punët e tyre administrative dhe mbështetëse të përditshme.
Ministria e quajtur Diella është përgjegjës për të marrë të gjitha vendimet mbi tenderët publikë, të cilët Rama ka thënë se do të jenë “100 për qind të lirë nga korrupsioni”.
Megjithatë, kritikët e ministres prej AI i thanë Euronews se modeli mund të shfaqë paragjykime, si modelet e tjera të AI-së, të cilat mund të ndikojnë në rezultatet e tij.
Përveç një strategjie kombëtare, Serbia ka vendosur udhëzime etike për përdorimin e AI-së dhe një këshill specialistësh që po punon mbi ligjin formal për AI-në në vend.
