“Kjo nuk është një paqe e drejtë, por është më e drejtë se vazhdimi i luftës. Në këtë situatë siç është dhe në këtë botë siç është, paqe më e mirë nuk mund të arrihej”, ka thënë Alija Izetbegoviç
Në këtë ditë 25 vjet më parë, në bazën ushtarake Wright-Patterson në qytezën Dejton, në shtetin federal amerikan Ohajo, u nënshkrua Marrëveshja Kornizë e Përgjithshme për Paqen në Bosnjë e Hercegovinë, e njohur si Marrëveshja e Paqes e Dejtonit.
Me këtë dokument zyrtarisht iu dha fund pothuajse luftës 4-vjeçare ndërsa Bosnjë e Hercegovina u definua si një shtet i tre popujve konstituiv dhe të tjerëve dhe dy entiteteve – Federata e BeH dhe Republika Sërpska.
Aktorët kryesorë në negociatat e paqes ishin nënshkruesit e Marrëveshjes së Dejtonit – presidenti i Republikës së BeH, Alija Izetbegoviç, presidenti i Kroacisë, Franjo Tuxhman dhe presidenti i Serbisë, Sllobodan Millosheviç, më 14 dhjetor 1995 në Pallatin Elysee në Paris. Të tre shtetet u krijuan nga shpërbërja e Republikës Socialiste Federale të Jugosllavisë.
“Kjo nuk është një paqe e drejtë, por është më e drejtë se vazhdimi i luftës. Në këtë situatë siç është dhe në këtë botë siç është, paqe më e mirë nuk mund të arrihej”, ka thënë Alija Izetbegoviç pas ceremonisë së nënshkrimit të Marrëveshjes së Dejtonit në Paris.
Deri më sot, këto fjalë janë ndoshta përshkrimi më i mirë i momentit në të cilin u ra dakord për Marrëveshjen e Paqes për Bosnjë e Hercegovinën. Në kohën e nënshkrimit, Marrëveshja e Dejtonit solli paqen e shumëpritur për qytetarët e lodhur nga lufta në BeH.
Në të njëjtën kohë, marrëveshja e paqes solli një rend krejtësisht të ri kushtetues të vendit, në të cilin, në kohën kur u nënshkrua, të paktën për sa u përket qytetarëve të zakonshëm në BeH, pak njerëz menduan në një vend ku më shumë se 100 mijë njerëz humbën jetën dhe më shumë se 1 milion u dëbuan nga shtëpitë e tyre ose ikën në vendet e tjera ndërsa shtëpitë, fabrikat, shkollat, kolegjet, infrastruktura, monumentet kulturore dhe historike u shkatërruan.
“Marrëveshja e Paqes e Dejtonit i dha fund luftës në Bosnjë e Hercegovinë dhe ne duhet të jemi të vetëdijshëm për këtë, sepse në kohën kur u miratua, ishte një lajm që mezi e prisnim”, tha për AA, Igor Rajner, anëtar i Asamblesë së Republikës së BeH në kohën e nënshkrimit të Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit në vitin 1995.
“Ajo nuk solli integritetin politik dhe ekonomik të tërë Bosnjë e Hercegovinës. Nuk solli një votë të vetme të Bosnjë e Hercegovinës në Bashkimin Evropian, gjegjësisht në BE, as në aspekt ndërkombëtar. Nëse e analizojmë atë, atëherë duhet të vendosim një vijë midis asaj që ishte, çfarë është tani dhe çfarë e pret Bosnjë e Hercegovinën në të ardhmen. Sigurisht, gjeneza e Marrëveshjes së Paqes në Dejton tani është e pakuptimtë të diskutohet në atë pjesë pse ka shumë mangësi të saj ose pse nuk zbatohet plotësisht në territorin e Bosnjë e Hercegovinës”, ka thënë më parë për AA, Jusuf Pushina, ish-ministër i Punëve të Brendshme të RBeH dhe këshilltar i kryetarit të Presidencës së BeH Alija Izetbegoviç.
Ish-anëtari i Presidencës së Bosnjë e Hercegovinës dhe ministri i Punëve të Jashtme të Republikës së BeH gjatë luftës, Haris Silajxhiç ishte gjithashtu anëtar i delegacionit të Bosnjë e Hercegovinës në negociatat për Marrëveshjen e Paqes të Dejtonit. Ai më parë deklaroi se Marrëveshja e Paqes e Dejtonit u krijua në mënyrë simbolike në BeH por përmes armëve, ushtarëve, tankeve …
“Kur u pranuam në OKB më 22 maj 1992, ishte shansi ynë i fundit që lufta të njihej si agresion kundër shtetit dhe jo vetëm në territor. Mirë është që këtu patëm sukses”, ka thënë Silajxhiç.
Kontributin më të madh në arritjen e Marrëveshjes së Dejtonit e dha Richard Holbrooke, ish zëvendës i Sekretares së Shtetit të SHBA-ve, Madeleine Albright, ndërsa me praninë e tyre u garantua nga presidenti i SHBA-ve, Bill Clinton, Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, Boutros Boutros-Ghali, ish presidenti i Francës, Jacques Chirac, ish kryeministri i Britanisë së Madhe, John Major, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Javier Solana, kancelari gjerman, Helmut Kohl, kryeministri rus Viktor Chernomyrdin si dhe kryeministri suedez, Carl Bildt, i cili gjithashtu bashkë-kryesoi konferencën e paqes në emër të Bashkimit Evropian.
Marrëveshja përbëhet nga 11 anekse, përfshirë Aneksin 4 – Kushtetuta e Bosnjë e Hercegovinës. Me këtë konfirmohet sovraniteti, integriteti territorial dhe pavarësia e Bosnjë e Hercegovinës si shtet. U përcaktua që BeH përbëhet nga dy njësi, Federata e Bosnjë e Hercegovinës dhe Republika Sërpska dhe se përbëhet nga popujt konstituiv, boshnjakët, kroatët dhe serbët, së bashku me të tjerët. Kompetencat e BeH-së dhe njësive janë të përshkruara, si dhe marrëdhëniet midis institucioneve të BeH, por edhe mënyra e ndryshimit të Kushtetutës së BeH.
Rendi kushtetues i Dejtonit është bërë një nga problemet themelore në funksionimin e BeH moderne, por gjithashtu një pengesë në rrugën e saj drejt integrimit euro-atlantik. Ajo është bërë një pengesë për funksionimin e brendshëm të shtetit dhe një objekt mosmarrëveshjeje midis opsioneve politike në lidhje me atë se si BeH duhet të duket si një shtet në të ardhmen dhe si duhet të jetë organizimi i saj i brendshëm. Në vitet e fundit, nuk është arritur asnjë konsensus për ndonjë ndryshim kushtetues të propozuar. Hendeku politik midis përfaqësuesve politikë në lidhje me ndryshimet në rendin kushtetues të BeH ka prekur të gjitha sferat e jetës.
Në entitetin e Republikës Sërpska, në përputhje me ligjin për pushimet, sot, 21 nëntori, shënohet si Dita e Themelimit të Marrëveshjes Kornizë të Përgjithshme për Paqen në BeH dhe është një ditë jo pune.
Në entitetin e Federatës së BeH, sot është një ditë e zakonshme pune ndërsa pas katër ditësh, më 25 nëntor është ditë jo pune kur shënohet Dita e Shtetësisë së BeH-së. Kjo është data kur seanca e Këshillit Antifashist të Çlirimit Popullor të Bosnjë e Hercegovinës në Mrkonjiç-Grad konfirmoi shtetësinë e BeH-së brenda kufijve të ish-Jugosllavisë.
