A ndodhet BE më nën presion pas marrëveshjes së Uashingtonit? A i vendos ajo Kosovën dhe Serbinë në dilemë mes SHBA dhe BE-së? Prof. Florian Bieber analizon impaktin e marrëveshjes dhe ka edhe një porosi për BE.
Deutsche Welle: Në Kosovë e në Shqipëri marrëveshja ekonomike e Uashingtonit u përshëndet më së shumti si një hap i rëndësishëm drejt normalizimit të plotë të marrëdhënieve Kosovë-Serbi. A mendoni edhe ju kështu?
Prof. Florian Bieber: Më duhet të them, se marrëveshjen në Uashington nuk e shoh si hap të madh në ndonjë drejtim. Nuk e shoh as si sinjal të rëndësishëm për përmirësimin e marrëdhënieve e as në drejtim të njohjes së Kosovës. Në fund të fundit në marrëveshje, që në tërësi nga ana përmbajtësore nuk ka shumë thelb, gjenden shumë pak hapa. E vetmja gjë që për Kosovën është një sinjal pozitiv, është njohja nga ana e Izraelit, e para njohje e madhe e rëndësishme që prej një kohe të caktuar. Kurse hapat e tjerë që prekin marrëdhënien Kosovë-Serbi janë më shumë të një natyre simbolike, apo pika që ndërkohë që prej muajsh apo vitesh ka pasur ujdi nga të dyja palët. Mungon qartësia, mungon substanca, dhe nuk mund të them që kjo marrëveshje më bën optimist.
Gjermania e Bashkimi Europian nuk duket se janë shumë entuziast pas marrëveshjes për të cilën nuk pati ndonjë bashkëpunim. A e sheh BE-ja atë më shumë si një listim dëshirash, se sa marrëveshje reale?
Problemi që kemi në dialogun me Kosovës dhe Serbisë, ndërkohë që prej gati 10 vjetësh, është se deklaratat, dëshirat apo në dukje ujditë kanë qenë të një niveli deklarativ. Ky ka qenë edhe problemi i ndërmjetësimit të BE-së deri më tani, që deri më tani asnjëra nga palët nuk u shkrua në letër qartë, se çfarë duhet bërë saktësisht, dhe kur ka ardhur puna tek zbatimi, gjithmonë ka pasur grindje, gjë që ka çuar për shembull aty, që tani në marrëveshjen e Uashingtonit sërish përmendet njohja e diplomave, megjithëse kjo që para disa vitesh është ndërmjetësuar nga ana e BE. Në fakt nuk ecet përpara, sepse interpretimi u lihet të dyja palëve dhe secila e interpreton sipas mënyrës së vet.
Megjithatë Kosova dhe Serbia u takuan në Bruksel të hënën (07.09) në nivel të lartë madje për vazhdimin e dialogut. U prekën edhe tema të reja si ajo e asociacionit të komunave serbe, çështja e të zhdukurve, pronat, financat. A është Brukseli nën presion tani të ofrojë një rezultat konkret pas marrëveshjes së Brukselit?
Sigurisht që e gjithë përpjekja amerikane, me iniciativën e Grenellit, emërimin e tij si ndërmjetësues i posaçëm ka bërë që BE të jetë më shumë nën presion, dhe madje ka reaguar pak më shpejt, megjithëse do thoja ende shumë ngadalë. Por takimi i tanishëm është pjesë e procesit të ri të Brukselit, përpjekjë që Miroslav Lajçak të ngrejë tani me ngadalë një proces, por të strukturuar mirë, të shpresojmë. Ky proces nuk orientohet si SHBA nga deklarime afatshkurtra të nivelit të lartë, por përpiqet të trajtojë temat e rëndësishme që kanë mbetur të hapura.
Si e shikoni qasjen e SHBA-së, që quhet si qasje ekonomike, a mund të jetë ajo një impuls për afrimin politik, që BE nuk e ka arritur në këto afër 10 vjet ndërmjetësim?
Jam fillimisht skeptik, se nuk shoh shumë në atë marrëveshje, për sa i përket marrëdhënieve ekonomike. Bëhet fjalë për infrastrukturë, komunikim, por shkëmbim ekonomik të vërtetë, integrim, shoh shumë pak në këtë marrëveshje. Sigurisht bashkëpunimi ekonomik do vlerësuar pozitivisht, nëse ai vërtet do ecë përpara, por nuk duhet pritur, që ai të çojë automatikisht në një afrim politik. Ju kujtoj, se Greqia për shumë vite ishte investitori kryesor në Maqedoninë e Veriut, marrëdhëniet ekonomike ishin shumë të ngushta, e megjithatë vështirësitë politike mbetën. Nuk duhet besuar naivisht, se vetëm bashkëpunimi ekonomik automatikisht çon në çtensionimin e marrëdhënieve politike.
Po a nuk është një impuls shtesë, që mund t’i ndihmojë edhe BE-së të ecë përpara me procesin?
Natyrisht përmirësimi ekonomik nuk është gjë e keqe, çdo lloj lidhjeje e kontakti mes vendeve është pozitiv. Problemi që shoh është se fjalimet për bashkëpunimin ekonomik përfundojnë me atë që thuhet, se po krijojmë lidhje hekurudhore, ajrore që ose janë në realitet, ose ende jo. Kur flet për bashkëpunim bëhet fjalë për më shumë, si qëndron puna me produktet, jo vetëm heqjen e doganave ndëshkuese, por si do veprohet me produktet e Kosovës në Serbi. Nuk duhet harruar, se në radhë të parë këto vende tregtinë e produktet i kanë në një drejtim tjetër. Pra as Kosova dhe as Serbia nuk do përfitojnë kushedi sa shumë, nëse kanë më shumë kontakte ekonomike. Duhet menduar më gjerë, për kontakte të tjera, shkëmbimin mes të rinjve, për nivel shkëmbimi në shoqërinë civile, mes intelektualëve, universiteteve, shkollave. Elitat politike kanë frikë nga një shtrirje në nivel të gjerë, është përshtypja ime, sepse ato mund të humbasin kontrollin për këtë proces.
Qoftë në takimet në Uashington apo Bruksel – për palën kosovare është e qartë dhe ka vetëm një qëllim, njohjen e Kosovës nga ana e Serbisë, edhe marrëveshja e tanishme shihet në këtë kontekst. Për Serbinë çështja e njohjes së Kosovës as që nuk shtrohet. Më larg se kaq, nuk ka si të jetë. Çfarë do të thotë atëherë kjo retorikë?
Të dyja palët kanë qëllime të ndryshme. Për Kosovën është e qartë që njohja është qëllimi më i rëndësishëm. Për Serbinë qëllimi është që të shtyjnë sa më shumë një njohje, sepse për Serbinë në dialog në radhë të parë bëhet fjalë, që të shihet pozitivisht nga jashtë. Serbia nuk fiton shumë nga një zgjidhje e problemit. Cilat janë avantazhet atëherë…e vetmja gjë që mund të fitojë Serbia janë avantazhe në drejtim të marrëdhënieve me BE apo SHBA. Për Serbinë ideale do ishte, të fitojë këto avantazhe edhe pa rënë dakord për njohjen e Kosovës. Në një kohë që Kosova është më e bllokuar, nga mohimi serb i njohjes.
E çfarë do ta ndërpriste këtë strategji shtyrjeje?
Kjo mund të ndërpritej, kur të bëhet e qartë, që shtyrja nuk mund të vazhdojë përjetësisht si taktikë tërhiq e mos e këput. Deri më tani BE ka qenë zemërgjerë e jo shumë kritike ndaj kësaj taktike shtyrjeje, dhe është mbajtur me premtime nga Vuçiçi, duke besuar, se dikur ai do të ishte në gjendje apo do ishte i gatshëm që të nënshkruajë një marrëveshje. Nga BE duhet njëherë që të vijë një sinjal i qartë – ose ka një marrëveshje që përmban njohjen, de jure apo de facto nga ana e Serbisë, ose ne nuk e shohim si realiste për Serbinë një proces anëtarësimi në BE. Ky mesazh i qartë i BE dikur do të bëhet i nevojshëm. Kësaj i shtohet që gjendja demokratike në Serbi në muajt e fundit është përkeqësuar.
BE e përshëndeti njohjen e Kosovës nga ana e Izraelit, kurse për zhvendosjen e ambasadës së Serbisë apo Kosovës në Jeruzalem pati një paralajmërim nga ana e BE, se kjo mund të minojë procesin e anëtarësimit në BE. A vendosen këto vende kështu në një dilemë mes SHBA-së dhe BE-së?
Të dyja këto vende janë vendosur vetë në një dilemë në mes SHBA dhe BE-së, duke iu ekspozuar kështu prioriteteve të ndryshme. Kjo nuk është e re për Serbinë që është ndërkohë në këtë pozicion, mes BE dhe Kinës apo BE dhe Rusisë. E re është se në këtë rast bëhet fjalë për SHBA. Për Kosovën është diçka e re, por edhe aty mund të thuhet, jo pa kufi, se edhe Kosova në të shkuarën në politikën e jashtme është përpjekur gjithmonë të orientohet nga SHBA. Kjo tregon më shumë diferencat mes SHBA-së dhe BE-së. Por për të dyja vendet do thoja, se kjo është një çështje që vendoset në nëntor. Zhvendosja në Jeruzalem do të mbetet relevante, nëse në zgjedhjet presidenciale, Donald Trump rizgjidhet president i SHBA, nëse ai humbet, motivimi i Serbisë është shumë më i vogël. Për Kosovën është diçka tjetër, se Izraeli mund të kërcënojë me tërheqjen e njohjes, nëse Kosova nuk e çon ambasadën në Jeruzalem.
Florian Bieber është profesor i historisë së Europës Juglindore dhe Politikës në Universitetin e Gracit, Austri, profesor në projektin “Jean Monet Chair” për Europianizimin e Europës Juglindore. Ai drejton Qendrën për Studimet e Europës Juglindore në Grac./ DW
