Shteti kundër Banorëve, apo Ligji përballë Kaosit?
Ngjarjet e fundit në Theth, ku IKMT ka ndërhyrë për shembjen e ndërtimeve pa leje, kanë ngjallur debate të forta në opinionin publik. Përplasja mes shtetit dhe banorëve nuk është thjesht një konflikt mbi ndërtime fizike, por një reflektim i tensionit të thellë mes zhvillimit turistik, pronësisë, ligjshmërisë dhe nevojës për të ruajtur identitetin dhe bukurinë e zonave të mbrojtura.
Por kush ka të drejtë?
Në të drejtën për të jetuar dhe për të punuar tokën e tyre – Shumë prej këtyre ndërtimeve nuk janë rezorte gjigante, por bujtina familjare. Banorët përpiqen të përfitojnë nga sezoni turistik për të mbijetuar, dhe shpesh nuk kanë ndihmë apo guida se si të legalizohen.
Në mungesën e transparencës dhe mbështetjes nga shteti, shumë banorë thonë se nuk janë paralajmëruar, nuk u është ofruar mundësia e legalizimit, apo nuk kanë marrë përgjigje nga institucionet. Në një zonë malore, ku qasja në shërbime është e kufizuar, kjo bëhet akoma më problematike.
Nëse zhvillimi turistik do të menaxhohet vetëm nga investitorë të mëdhenj apo projekte të mëdha, banorët e zonës do të margjinalizohen dhe në fund do të detyrohen të largohen nga fshati i tyre.
Qeveria:
Në zbatimin e ligjit – Ligji është i qartë: ndërtimet në zonat e mbrojtura dhe pa leje ndërtimi janë të paligjshme. Thethi është një park kombëtar dhe si i tillë gëzon mbrojtje të veçantë ligjore. Çdo ndërtim pa miratim zyrtar përbën shkelje.
Në mbrojtjen e trashëgimisë natyrore – Zhvillimi i pakontrolluar rrezikon bukurinë natyrore të Thethit, e cila është një pasuri kombëtare. Nëse nuk frenohet ndërtimi pa kriter, Thethi rrezikon të humbasë atë që e bën unik.
Në detyrimin për të krijuar një model të qëndrueshëm turizmi – Shqipëria po përpiqet të promovohet si destinacion natyror dhe kulturor. Lejimi i ndërtimeve pa kriter minon këtë imazh.
Problemi i vërtetë:
Problemi është mungesa e një strategjie të qartë, të drejtë dhe gjithëpërfshirëse për zhvillimin e zonave të mbrojtura. Nëse shteti vërtet ka për qëllim ruajtjen e Thethit, duhet të kishte filluar me hartimin e një plani të detajuar urbanistik të përshtatur për një zonë alpine me vlera natyrore; me ofrimin e mbështetjes teknike dhe financiare për banorët që duan të legalizojnë apo ndërtojnë me standarde të përshtatshme; me ngritjen e një mekanizmi dialogu dhe bashkëpunimi me komunitetin, për të ndërtuar një vizion të përbashkët dhe të qëndrueshëm.
“Toka e trashëguar, jo e zaptuar”
Thethi nuk është një zonë urbane ku ndërtimet pa leje janë bërë mbi prona publike apo në mënyrë spekulative. Aty kemi një komunitet të rrënjosur prej shekujsh, ku toka është trashëguar brez pas brezi – shpesh pa dokumentacion zyrtar, por me trashëgimi të padiskutueshme historike dhe morale.
Madje as Perandoria Osmane nuk ua preku tokën thethjanëve dhe dukagjinasve, duke njohur të drejtën e përdorimit tradicional dhe autokton. Kjo nuk është vetëm çështje ligjore, por çështje e identitetit dhe dinjitetit të një komuniteti.
Shteti gabon duke e trajtuar Thethin njësoj si një pjesë periferike të Tiranës – Nuk mund të përdorësh të njëjtin model kontrolli dhe shembjeje në një fshat historik malor si në zonat ku toka është uzurpuar për vila luksoze.
Shteti gabon duke mos njohur realitetin e pronësisë tradicionale – Mungesa e certifikatave pronësore nuk do të thotë mungesë prone reale. Shteti ka vonuar për dekada procesin e legalizimit dhe njohjes së pronësisë tradicionale në zona si Thethi.
Shteti gabon duke mos përfshirë komunitetin në vendimmarrje – Thethjanët nuk janë pushtues, janë kujdestarë të tokës dhe natyrës. Trajtimi si shkelës ligji pa konsultim është një padrejtësi historike.
Shteti duhet të njohë tokën e trashëguar si bazë për legalizim – me procedura të thjeshtuara dhe të përshtatura për kontekstin historik. Duhet që shteti të ndalë narrativën fyese “tokë e xanun” në një zonë ku njerëzit kanë ruajtur vendin për shekuj, shpesh në kushte ekstreme. Shteti duhet të ndërtojë një partneritet real me banorët, ku zhvillimi turistik të jetë në duart e atyre që e kanë ruajtur dhe mbajtur Thethin gjallë.
Në Theth nuk kemi të bëjmë me “tokë të zënë”, por me tokë të trashëguar dhe të punuar me gjak e mund. Kjo e drejtë morale duhet të jetë baza mbi të cilën ndërtohet çdo vendim politik apo ligjor.
Shembjet e IKMT nuk mund të jenë zgjidhja e vetme për një problem kompleks. Ato mund të jenë të ligjshme, por jo gjithmonë të drejta në kontekstin social. Zgjidhja kërkon një model të ri bashkëjetese mes shtetit dhe banorëve. Pa këtë model, çdo aksion do të shihet si dhunë ndaj një komuniteti që përpiqet të mbijetojë, jo si ruajtje e ligjit apo natyrës.
Ligji duhet zbatuar, por gjithmonë në shërbim të njerëzve dhe jo kundër tyre.
