Bota
Qyteti misterioz që befasoi arkeologët dhe sfidoi arkitektët
Nga Albert Vataj
Edhe sot, ajo çfarë ka mbetur pas erozionit të kohës dhe barbarëve të kulturës, Nan Madol, është qyteti misterioz, befasia e arkeologëve dhe sfida e arkitektëve, të cilët janë mjaftuar me hipotezat të ngrenë pretendimin se pse dhe si është ndërtuar ky qytet, me ambicien për të qenë një qasje qytetëruese, për nga mosha, arkitektura, dhe veçantitë e tjera që përcaktojnë edhe tipologjinë e saj ekzistenciale.
Nan Madol është një nga pikat kryesore të udhëtimit në Pohnpei, kryeqyteti “ishull” i Shteteve Federative të Mikronezisë (FSM). Nan Madol ndodhet në brigjet juglindore të Pohnpei dhe është një seri prej më shumë se 100 ishujsh që janë ndërtuar me mure gurësh bazalti dhe koralesh. Këto ishuj përmbajnë mbetjet e pallateve prej guri, tempujve, varreve dhe zonave të banimit të ndërtuara në vitin 1180 pas Krishtit. Nan Madol është një qytet i rrënuar që banohej nga paraardhësit e mikronezianëve, të cilët i quajtën këto rrënoja bazalti Soun Nan-leng, që do të thotë Gumë e Qiellit.
Nëse pyetni shumë arkeologë se cili është misteri më i madh arkeologjik në tokë, 99% e tyre do të përgjigjen: qyteti i Nan Madol, Mikronezia. Misteret që rrethojnë këtë qytet janë aq të mëdha dhe të pakuptueshme sa praktikisht askush nuk dëshiron të flasë për to. Nëse shkoni në Ëikipedia, do të lexoni se qyteti i Nan Madol u ndërtua rreth vitit 1200 pas Krishtit nga Saudeleur. Por këto të dhëna i referohen vetëm të vetmes ‘popullsi të njohur’ që është gjurmuar në ishull, duke përdorur disa sisteme të disponueshme takimesh. Por në realitet, sipas vetë arkeologëve, historia e Nan Madol duhet ‘domosdoshmërisht’ të ketë qenë krejt ndryshe, megjithëse askush nuk mund ta shpjegojë saktësisht se si. Çfarë e bën këtë qytet kaq misterioz, ose më saktë, ‘të pamundur’?
Disa nga muret e fuqishme të Nan Madol u ndërtuan nga poshtë nivelit të detit. Duhet të theksohet se u përdorën blloqe bazalt kolone, të paktën në disa raste që peshonin deri në 50 tonë. Këto mbahen së bashku pa ngjitës, thjesht nga pesha e tyre. Ato janë të renditura njëra mbi tjetrën në një model të kryqëzuar, si Lego. Studiuesit kanë vënë re se kujdesi me të cilin vendosen këto blloqe nën ujë është i njëjtë me atë kur vendosen jashtë ujit. E gjithë kjo është jashtëzakonisht e saktë. Si është e mundur të ndërtohen mure të mëdha që fillojnë nga poshtë nivelit të detit dhe më pas dalin nga uji? Nan Madol është 1.5 km i gjatë. Ishte një “metropol” i vërtetë për ato kohë.
Pra, pse është e vështirë të pranohet kjo teori, e cila është aq logjike sa të duket “e qartë”? Nëse kjo do të ishte e vërtetë, do të thoshte se Nan Madol u ndërtua para se ujërat e planetit Tokë të ngriheshin për shkak të shkrirjes. Po flasim për një periudhë midis 14500 dhe 7000 vjet më parë. Kjo do ta bënte Nan Madol shumë larg, dhe ne e përsërisim by far, qytetin më të vjetër në botë. Do të vërtetonte gjithashtu ekzistencën e një qytetërimi që ekzistonte para Përmbytjes Biblike.
Qyteti i rrënuar është një nga enigmat e mëdha arkeologjike të sotme dhe nganjëherë quhet “Atlantis”, “çudia e tetë e botës” ose “Venecia e Paqësorit”.
Nan Madol, Mikronezia është një nga vendet më të vjetra arkeologjike në Paqësor dhe është regjistruar në Listën e vendeve të Trashëgimisë Botërore në rrezik për shkak të kërcënimeve, veçanërisht llumëzimit të rrugëve ujore që po kontribuojnë në rritjen e pakufizuar të mangrove dhe minojnë strukturën ekzistuese të sitit. E gjithë zona e Nan Madol është një sit i Trashëgimisë Botërore (ËHS) dhe mbrohet nga UNESCO.
Është rreth 18 kilometra katrorë. WHS mbrohet gjithashtu nga Qeveria Shtetërore e Pohnpeit sipas Aktit të Ruajtjes Historike dhe Kulturore të Pohnpeit (2002), i administruar nga Zyra e Ruajtjes Historike të Pohnpeit. Një Komitet Menaxhues që përbëhet nga Zyra e Turizmit në Pohnpei dhe pronarë tradicionalë që do të krijonin një Trust të Ruajtjes Historike të Nan Madol me pronësi dhe menaxhim nën mbikëqyrjen e Shefit të Nahnmëarki, i cili mban pozicionin tradicional drejtues në Pohnpei.
Nan Madol është një atraksion i madh turistik që ka vlerë të rëndësishme kulturore dhe historike. Zyra e Turizmit në Pohnpei monitoron vendin dhe zbaton taktika të ruajtjes për të promovuar jetëgjatësinë e qytetit të shkatërruar. Për të ruajtur kulturën e saj dhe për të promovuar turizmin në Nan Madol Ruins WHS, Qendra e Vizitorëve Nan Madol u ndërtua me financim nga Qeveria FSM dhe mbështetur nga programi i Ndihmës Kulturore të Granteve të Ministrisë së Jashtme Japoneze.
Autoritetet shëndetësore në Shtetet e Bashkuara kanë lëshuar një paralajmërim urgjent pasi mijëra pasagjerë mund të jenë ekspozuar ndaj fruthit, sëmundjes më ngjitëse në botë, në aeroportin ndërkombëtar Neëark Liberty në New Jersey.
Sipas Departamentit të Shëndetësisë të New Jersey-t (NJDOH), një person i infektuar, jo rezident i këtij shteti, ka udhëtuar nëpër terminalet B dhe C më 19 dhjetor, mes orës 07:00 dhe 19:00, gjatë kulmit të udhëtimeve festive.
Zyrtarët paralajmërojnë se vendndodhja e saktë e personit nuk dihet, ndërsa po kryhet gjurmimi i kontakteve. Personat e ekspozuar mund të shfaqin simptoma deri më 2 janar 2026. Fruthi shfaqet me temperaturë të lartë, kollë, rrjedhje hundësh, sy të skuqur dhe skuqje të lëkurës, ndërsa mund të shkaktojë ndërlikime të rënda, si pneumonia dhe encefaliti.
Sipas CDC-së, në SHBA janë regjistruar mbi 2000 raste fruthi gjatë vitit 2025 dhe tre viktima, duke e bërë këtë shpërthimin më të madh që nga viti 1992.
Ekspertët fajësojnë rënien e normave të vaksinimit, duke theksuar se vaksina MMR mbetet mjeti më efektiv për parandalimin e sëmundjes. Autoritetet u bëjnë thirrje qytetarëve të vaksinohen dhe të kontaktojnë mjekun para çdo vizite shëndetësore në rast dyshimi për ekspozim.
Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky ka prezantuar një plan me 20 pika për t’i dhënë fund luftës me Rusinë, të cilin e ka cilësuar si “përpjekjen më të mirë” për arritjen e paqes. Drafti, i diskutuar së fundmi me përfaqësues të SHBA-ve dhe i paraqitur edhe ish-presidentit amerikan Donald Trump, konsiderohet rreth 90% i përfunduar, por mbetet ende i hapur për disa çështje kyçe.
Plani përfshin një sërë masash që synojnë stabilizimin e situatës në Ukrainë dhe parandalimin e një përshkallëzimi të ri të konfliktit.
Çfarë parashikon plani?
Mes pikave kryesore janë ngrirja e vijës së frontit, krijimi i një ushtrie të fuqishme ukrainase prej rreth 800 mijë trupash, e mbështetur financiarisht nga partnerët perëndimorë, si dhe vendosja e garancive të forta të sigurisë, të ngjashme me nenin 5 të NATO-s.
Gjithashtu, parashikohet anëtarësimi i Ukrainës në Bashkimin Europian, me kërkesën që të përcaktohet një afat i qartë për këtë proces. Kievi kërkon që kjo të jetë një garanci politike dhe strategjike për të ardhmen e vendit.
Siguria dhe garancitë ndërkombëtare
Plani përfshin një marrëveshje dypalëshe sigurie me Shtetet e Bashkuara dhe mbështetje ushtarake nga vendet evropiane, përfshirë mbrojtjen ajrore, tokësore dhe detare. Gjithashtu, parashikohet krijimi i një mekanizmi monitorimi për të shmangur rifillimin e luftimeve dhe për të garantuar respektimin e marrëveshjes.
Një tjetër element i rëndësishëm është lirimi i të gjithë robërve të luftës dhe civilëve të ndaluar, si dhe organizimi i zgjedhjeve pas arritjes së një marrëveshjeje paqeje.
Donbasi, nyja më e ndërlikuar
Rajoni i Donetskut mbetet pika më e vështirë e negociatave. Kievi refuzon çdo skenar që parashikon dorëzimin e territoreve të pushtuara dhe propozon krijimin e një zone të çmilitarizuar, ku të dyja palët të tërhiqen dhe siguria të garantohet nga forca ndërkombëtare.
Çështja e Zaporizhzhias
Një tjetër pikë e ndjeshme është centrali bërthamor i Zaporizhzhias, aktualisht nën kontroll rus. Zelensky propozon që ai të funksionojë si një “joint venture” mes Ukrainës dhe Shteteve të Bashkuara, me administrim të përbashkët dhe mbikëqyrje ndërkombëtare. Sipas tij, kjo do të garantonte sigurinë energjetike dhe do të shmangte rreziqet e një aksidenti bërthamor.
Qëndrimi i Moskës
Nga ana tjetër, Moska ka reaguar me tone të ashpra. Presidenti rus Vladimir Putin ka deklaruar se Perëndimi po përpiqet ta detyrojë Ukrainën të pranojë kushte të pafavorshme, ndërsa ka paralajmëruar se Rusia do të vazhdojë operacionet ushtarake nëse nuk arrihet një marrëveshje “e pranueshme”.
Putin ka theksuar se kontrolli i plotë i rajonit të Donetskut mbetet një nga objektivat strategjikë të Rusisë, duke e konsideruar atë një zonë kyçe për sigurinë dhe interesat e saj.
Kremlini tha se pajtohet me Presidentin e SHBA-së, Donald Trump, se bisedimet për t’i dhënë fund luftës në Ukrainë janë në fazën përfundimtare.
I pyetur nga gazetarët nëse Moska ndan vlerësimin e Trump pas bisedimeve me Presidentin ukrainas Volodymyr Zelensky, zëdhënësi i Kremlinit Dmitry Peskov u përgjigj: “Sigurisht”.
Peskov refuzoi të komentojë mbi idenë e një zone të lirë ekonomike në Donbas ose mbi të ardhmen e termocentralit bërthamor Zaporizhzhia, i cili kontrollohet nga Rusia, duke thënë se Kremlini e konsideronte të papërshtatshme.
“Për momentin, nuk e konsiderojmë të nevojshme të japim detaje”, tha ai.
Sipas tij Ukraina duhet të tërheqë trupat e saj nga pjesa e Donbasit që ende e kontrollon nëse dëshiron paqe dhe se nëse Kievi nuk arrin një marrëveshje, atëherë do të humbasë edhe më shumë territor.
Putin dhe Trump folën të dielën përpara takimit të Trump në Miami me Presidentin ukrainas Volodymyr Zelenskiy. Zëdhënësi i Kremlinit Dmitry Peskov tha se një tjetër telefonatë ishte planifikuar shumë shpejt.
Këta janë 10 kandidatët më të votuar në Vetëvendosjes
Mijëra vetë të ekspozuar ndaj fruthit, alarm në një prej aeroporteve më të ngarkuar në botë
Kryetari shqiptar i komunës së Morbachut bëhet viral në Gjermani
Bujqësia po e humb peshën e saj në ekonomi, sektori në rënie të lirë
Berisha uron Kurtin për fitoren: Zgjedhjet, një sukses i vërtetë i demokracisë në Kosovë!
BE pret formim të shpejtë të institucioneve të reja të Kosovës
Zbulohet pas 12 vitesh, çfarë tha Michael Schumacher para se të aksidentohej
Ish-kampioni i botës në boks Anthony Joshua plagoset në një aksident automobilistik në Nigeri, dy persona humbin jetën
20 pikat e Zelenskyt për t’i dhënë fund luftës, Rusia kundër!
FOTO/ Nëna me dy fëmijët humbën jetën në një zjarr tragjik në Angli
Autoboti i pastrimit të ujërave të zeza, po shpërndan ujë për qytetarët në Vlorë
Strakosha në formë të jashtëzakonshme, AEK-u gjen stabilitet. Garanci edhe për Kombëtaren
I dhanë mundësinë të krijojë qeverinë pa opozitën, Kurti mesazh falënderues për të gjithë votuesit e LVV: U jemi mirënjohës përjetë
Vlora 4 ditë pa ujë, kryetarja e bashkisë: Defekti, fatkeqësi natyrore. Ujësjellësi s’është në varësinë tonë, protestën po e bën opozita
Peskov: Rusia pajtohet me vlerësimin e Trump, bisedimet në fazën përfundimtare
U kap me kokainë me vlerë 230 mijë euro, shqiptari: Mos më dënoni, më lejoni të kthehem në Shqipëri
FOTO/ Nëna me dy fëmijët humbën jetën në një zjarr tragjik në Angli
Shqiptari në Britani shpëton nga deportimi pasi “partnerja nuk i flet shqip”
Ish-kampioni i botës në boks Anthony Joshua plagoset në një aksident automobilistik në Nigeri, dy persona humbin jetën
Rrëzohet aeroplani në Britani, alarm në aeroportin Southend në Londër
Hetimet për atentatin e Rinasit, burime: Autorët pasi dogjën mjetin që përdorën në krim u larguan me ambulancë
VIDEO/ Protesta në Vlorë për mungesën e ujit, qytetarët futen në teatrin “Petro Marko” dhe ndërpresin mbrëmjen gala të bashkisë
Anomalia e buxhetit, 2 miliardë euro shpenzime në dhjetor
“Katolikët monitoroheshin, myslimanët përgatitnin ushqimet për ta” – si festoheshin Krishtlindjet në komunizëm në Shqipëri
Princi William dhe Kate Middleton vendosën vijë sigurie 9.6km rreth rezidencës së tyre të re, reagojnë banorët e zonës: Masa të tepruara dhe pa konsultim
Spitalet paralajmëruan se kriza e kujdesit në fund të jetës kërcënon trajtimin
Përplasjet kufitare Taxhikistan-Taleban: Çfarë fshihet pas tyre, pse ndikojnë në Kinë?
Disidenti egjiptian kërkon falje për tweets, ndërsa konservatorët kërkojnë dëbim nga Mbretëria e Bashkuar
Titujt e gazetave në UK
Shuhet ikona Brigitte Bardot, biondja seksi që revolucionarizoi kinemanë në vitet ’50
-
Albania8 hours agoU kap me kokainë me vlerë 230 mijë euro, shqiptari: Mos më dënoni, më lejoni të kthehem në Shqipëri
-
UK7 hours agoFOTO/ Nëna me dy fëmijët humbën jetën në një zjarr tragjik në Angli
-
Albania2 days ago
Shqiptari në Britani shpëton nga deportimi pasi “partnerja nuk i flet shqip”
-
Sports7 hours agoIsh-kampioni i botës në boks Anthony Joshua plagoset në një aksident automobilistik në Nigeri, dy persona humbin jetën
-
UK2 days ago
Rrëzohet aeroplani në Britani, alarm në aeroportin Southend në Londër
-
Albania8 hours agoHetimet për atentatin e Rinasit, burime: Autorët pasi dogjën mjetin që përdorën në krim u larguan me ambulancë
-
Albania24 hours ago
VIDEO/ Protesta në Vlorë për mungesën e ujit, qytetarët futen në teatrin “Petro Marko” dhe ndërpresin mbrëmjen gala të bashkisë
-
Albania24 hours ago
Anomalia e buxhetit, 2 miliardë euro shpenzime në dhjetor