Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky duket se po krijon një “përplasje” midis homologëve të tij turq dhe rus, me marrëveshjen e vështirë të eksportit të drithërave të Detit të Zi që gjendet sërish në prag të kolapsit.
Presidenti ukrainas tha të hënën se ai i kishte “dërguar letra zyrtare” presidentit Rexhep Tajip Erdogan dhe Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara, António Guterres, duke kërkuar që të tre shtyjnë përpara marrëveshjen e sigurisë së eksportit të grurit në Detin e Zi pa pjesëmarrjen ruse pasi Moska tha se do të tërhiqej nga marrëveshja e vjetër pas shpërthimeve të reja në Krime.
“Ukraina, OKB-ja dhe Turqia mund të sigurojnë së bashku funksionimin e korridorit të ushqimit dhe inspektimin e anijeve”, tha Zelensky.
“Është e nevojshme për të gjithë në botë – dhe kushdo që e mbështet atë do të bëhet një shpëtimtar i jetës në një territor të madh nga Maroku në Kinë, nga Indonezia në Liban”.
“Ne nuk kemi frikë”, tha Zelensky në një deklaratë të veçantë të publikuar nga zëdhënësi Sergii Nykyforov.
“Na kontaktuan kompanitë që zotërojnë anije. Ata thanë se janë gati, nëse Ukraina dhe Turqia janë gati të vazhdojnë, atëherë të gjithë janë gati të vazhdojnë furnizimin me grurë”.
Moska ndërkohë i bëri thirrje gjithashtu presidentit turk, shkruan Newsweek.
Ministri i Jashtëm rus Sergei Lavrov foli të martën me homologun turk Hakan Fidan dhe sipas asaj që thotë Ministria e Jashtme ruse, propozoi “një alternativë për furnizimin me grurë për vendet më në nevojë, që nuk varen nga veprimet subversive të Kievit dhe patronëve të tij perëndimorë”.
Kështu, siç vlerëson Newsweek, Kievi dhe Moska po konkurrojnë sërish për vëmendjen e Erdoganit.
Presidenti turk e ka kapërcyer disi ndarjen Lindje-Perëndim lidhur me pushtimin e plotë të Ukrainës nga Rusia, duke e paraqitur Ankaranë si një paqebërëse dhe duke marrë një rol udhëheqës në zbutjen e tensioneve në Detin e Zi; një rajon strategjik kyç që është kthyer në një skenë të nxehtë lufte.
Erdogan ka thënë se do të vazhdojë bisedimet për të ringjallur marrëveshjen e grurit të Detit të Zi.
“Pavarësisht deklaratës së bërë sot, besoj se presidenti rus Putin dëshiron vazhdimin e kësaj ure humanitare”, tha Erdogan të hënën.
Në një bisedë të planifikuar për të hënën, Erdogan theksoi se ai dhe Putin do të “diskutojnë se si mund të veprojmë për të hapur rrugën për transportin e plehrave dhe grurit rus”.
Ndërsa Fatih Ceylan, ish-ambasadori i Turqisë në NATO, i tha Newsweek se ai është “100 për qind i sigurt se presidenti Erdogan do të vazhdojë me këto përpjekje”, duke parashikuar “një periudhë negociatash të vazhdueshme”, por duke paralajmëruar një ringjallje të menjëhershme të marrëveshjes nuk ka në horizont.
“Kjo ka nevojë për kohë”, citohet të ketë thënë Ceylan.
Turqia – një vend i NATO-s me të paktën ambicie retorike për t’u bashkuar me Bashkimin Evropian – ka mbyllur ngushticat e Bosforit dhe Dardaneleve për anijet luftarake ruse sipas Konventës së Montreux, ka dhuruar armatime të rëndësishme në Kiev dhe ka lejuar ndërtimin e fabrikave të dronëve në territorin e Ukrainës, dhe muajin e kaluar lejoi mbrojtësit e Batalionit Azov të udhëtonin në Ukrainë pavarësisht se ranë dakord për të parandaluar kthimin e tyre deri në fund të konfliktit.
Dhe vendimi i Erdoganit për të hequr kundërshtimin e tij ndaj anëtarësimit të Suedisë në NATO këtë muaj do të ketë zhgënjyer gjithashtu Kremlinin.
Por Ankaraja gjithashtu ka korrur përfitimet e lidhjeve të saj tradicionalisht të ngushta ekonomike me Rusinë.
Që nga fillimi i pushtimit në shkallë të plotë dhe sanksionet pasuese të BE-G7 ndaj Moskës, Turqia ka zgjeruar ndjeshëm tregtinë me Rusinë.
Eksportet turke në qershor ishin rreth 88 për qind më të larta se në fillim të vitit 2023.
Nga janari deri në qershor 2023, eksportet turke drejt Rusisë arritën vlerën e rreth 4.9 miliardë dollarë, krahasuar me 2.6 miliardë dollarë gjatë së njëjtës periudhë në 2022.
Një përballje e Detit të Zi
Sipas shkrimit të Newsweek, përcjell Telegrafi, marrëdhënia i jep Erdoganit një përparësi.
“Unë mendoj se Rusia ka nevojë për Turqinë më shumë se Turqia ka nevojë për Rusinë”, ka thënë Ceylan. “Rusët nuk e kanë luksin të lënë mënjanë interesat e Turqisë në rrethanat aktuale”.
“Do të ketë një periudhë të tensionuar, nuk ka dyshim për këtë”, shtoi Ceylan. “Negocimi me rusët nuk është gjithmonë i lehtë”.
“Ka përsëri hapësirë për manovrim – megjithëse të kufizuar këtë herë – që Turqia të arrijë në një bazë të përbashkët. Por nëse do të jetë një kornizë katërpalëshe – po flas për Turqinë, OKB-në, Ukrainën dhe Rusinë – apo trepalësh dhe gjurmët dypalëshe që plotësojnë njëra-tjetrën, kjo mbetet për t’u parë”.
Por një marrëveshje e re mund të duket ndryshe nga ajo që ka hequr dorë Moska, shtoi Ceylan.
“Patjetër që do të ketë parametra dhe kushte të ndryshme që do të jenë në lojë”, tha ai. “Unë mendoj se është shumë herët për të provuar të identifikojmë se si mund të jetë ajo”.
Ndryshe, mosarritja e marrëveshjes mund të çojë në rrezik të ripërtërirë për transportin tregtar në Detin e Zi.
Andriy Ryzhenko, një kapiten detar në pension dhe ish-zëvendës shefi i shtabit në marinën e Ukrainës, tha për Newsweek se Moska mund të kërkojë të “organizojë provokime indirekte” kundër transportit detar për të penguar kalimin e tyre.
Rusia mund të vendosë më shumë mina detare – si ajo që fundosi një anije estoneze në mars të vitit 2022 – tha Ryzhenko, ose të përdorë metoda si sulmet ajrore ose sulmet me dronë për të shënjestruar anijet.
Por nëse Turqia vendos të zbatojë kalimin e sigurt për transportin detar duke përdorur fuqinë e saj të rëndësishme detare, Ankaraja – dhe më pas NATO-ja – do të rrezikonte një përballje të drejtpërdrejtë me Moskën.
“Unë nuk jam i sigurt se ata do ta bëjnë atë, edhe nëse ata janë në gjendje ta bëjnë atë”, mendon Ryzhenko.
“Do të ishte shumë e vështirë të imagjinohej që Turqia të merrte rolin qendror dhe të siguronte garanci për këtë korridor, sepse kjo mund të sjellë Turqinë dhe Rusinë në konfrontim me njëra-tjetrën”, paralajmëroi Ceylan.
