The Economist, Amer Kapetanovic
Kur Procesi i Berlinit, një forum për Ballkanin Perëndimor i nisur nga Angela Merkel në vitin 2014, erdhi për herë të parë në Londër në vitin 2018, synimi ishte që Britania të paraqitej si mbështetëse e zgjerimit të Bashkimit Evropian (BE).
Megjithatë, dorëheqja e papritur e Boris Johnson nga posti i ministrit të Jashtëm pikërisht ditën e samitit e zbehu plotësisht agjendën, duke i lënë liderët ballkanikë dhe diplomatët evropianë të hutuar.
Ndërsa qeveria britanike përgatitet sërish të mirëpresë udhëheqës nga Ballkani Perëndimor dhe BE-ja më 22 tetor, kontrasti nuk mund të ishte më i madh.
Këtë herë, nuk do të jenë melodramat politike britanike ato që do të dominojnë samitin, por kërkimi i rajonit për stabilitet dhe mirëqenie në një moment gjeopolitik delikat.
Rreziku për Ballkanin Perëndimor – pesë ekonomi të lindura nga shpërbërja e Jugosllavisë, plus Shqipëria – është i madh.
Për shumë kohë, marrëdhëniet e tyre me BE-në janë përmbledhur më së miri nga një shaka e njohur në Bruksel: “Ne bëjmë sikur do t’i pranojmë, dhe ata bëjnë sikur do të reformohen”.
Kjo hipokrizi ka përpirë 25 vjet ëndrra për zgjerim, gjatë të cilave vetëm Sllovenia dhe Kroacia arritën të bëhen pjesë e klubit.
Tani, më në fund, skenari po ndryshon, kryesisht falë Komisionit Evropian nën drejtimin e Ursula von der Leyen.
Në vitin 2023, BE-ja prezantoi një “Plan Rritjeje” prej 6 miliardë eurosh për Ballkanin Perëndimor, që përzien grante dhe kredi për të nxitur reformat e vonuara dhe konvergjencën ekonomike.
Me ritmet aktuale të rritjes, rajonit do t’i duhen dekada për të arritur mesataren e të ardhurave për frymë të BE-së.
Prandaj, rritja e fortë ekonomike është jetike – diçka që Plani e njeh duke mundësuar qasje graduale në tregun e përbashkët të BE-së – që nga lëvizja e lirë e mallrave dhe shërbimeve deri te pagesat e menjëhershme.
Prova është e dyanshme. BE-ja duhet të vazhdojë të këmbëngulë në zbatimin e rregullave dhe standardeve të saj të gjera.
Por nëse me të vërtetë dëshiron të nxisë qasjen graduale në tregun e përbashkët para anëtarësimit, duhet të hapë më herët disa sektorë të përzgjedhur, si shërbimet digjitale dhe financiare.
Një qasja e kujdesshme dhe graduale në zonën Schengen do të dërgonte gjithashtu një sinjal të fuqishëm se Ballkani Perëndimor i përket Evropës.
Kjo qasje graduale është një mundësi që asnjë kandidat i mëparshëm nuk e ka pasur – për të dëshmuar kredencialet evropiane nga brenda tregut para se të bashkohet me BE-në.
Inkurajues është fakti që puna tashmë ka nisur, dhe dy nga gjashtë vendet, Shqipëria dhe Mali i Zi, shihen gjerësisht si anëtarët më të mundshëm deri në vitin 2030.
Megjithatë, rreziqet janë të qarta.
Së pari, një tjetër raund zhgënjimesh të ndërsjella BE-Ballkan mund ta shtyjë rajonin drejt orbitës së Rusisë apo Kinës.
Së dyti, BE-ja duhet t’i rezistojë tundimit për të reduktuar çdo problem në një çështje ekonomike, kur ka të bëjë me një rajon të prekur thellësisht nga tensione politike dhe etnike historike.
Së treti, vetë rajoni duhet të përballet me demonët e vet, mbi të gjitha me rënien demografike.
Projeksionet e OKB-së tregojnë për një humbje prej rreth 3 milionë banorësh deri në vitin 2050 – ekuivalente me 17 për qind të popullsisë aktuale – për shkak të lindshmërisë së ulët dhe emigracionit të lartë.
Për t’u bashkuar me tregun e përbashkët të BE-së me 450 milionë konsumatorë, Ballkani Perëndimor duhet fillimisht të krijojë tregun e tij të përbashkët prej 18 milionë banorësh – një proces në të cilin Këshilli i Bashkëpunimit Rajonal, që unë drejtoj, luan një rol të rëndësishëm, së bashku me struktura të tjera rajonale dhe Komisionin Evropian.
Disa e quajnë këtë “provë strategjike për BE-në”; në të vërtetë, bashkëpunimi rajonal është si sens i shëndoshë, ashtu edhe domosdoshmëri.
Pavarësisht politikës, njerëzit dhe bizneset e Ballkanit Perëndimor duan të tregtojnë, studiojnë dhe bashkëpunojnë me më pak pengesa. Ata nuk kanë rëndësi nëse kjo është “thjesht një provë”.
Rezultatet tashmë janë të prekshme. Tarifat e roaming-ut në Ballkanin Perëndimor u hoqën në vitin 2021 – një arritje modeste, por dëshmi konkrete se bashkëpunimi jep fryte.
Në vitin 2023, Brukseli iu bashkua procesit, duke përgatitur rrugën për uljen e çmimeve të roaming-ut mes BE-së dhe Ballkanit.
Lëvizshmëria tani shkon përtej faturave telefonike – me njohje të ndërsjellë të diplomave, kualifikimeve profesionale dhe madje të dokumenteve të identifikimit, si patentat e shoferit për udhëtime ndërkufitare.
Të gjitha këto po fillojnë të rrëzojnë muret burokratike. Procesi i Berlinit synon t’i bëjë qytetarët të ndiejnë përfitimet shumë përpara anëtarësimit në BE – në telefona, në paga, në pasaporta e shumë më tepër.
Duke pasqyruar këtë shtysë për përparim, Balkan Barometer, një sondazh vjetor mbi opinionin publik, tregon se rajoni po bëhet më pro-evropian se kurrë.
Mbështetja për anëtarësimin në BE është rritur në 64 për qind — niveli më i lartë në një dekadë. Optimizmi për afatet e anëtarësimit është në rritje, dhe bashkëpunimi rajonal gëzon një miratim rekord.
Kur liderët të takohen sërish në Londër, ata do të kenë mundësinë të forcojnë këto arritje dhe të hapin rrugën për të reja.
Kjo është më e pakta që mund të bëhet për qytetarët e Ballkanit Perëndimor, të lodhur nga konfliktet dhe të etur për normalitet evropian.
Për qytetarët e zakonshëm evropianë, rreziku është i qartë: një Ballkan Perëndimor më i pasur do të thotë më pak të rinj që largohen për punë në Berlin, Vjenë apo Londër; më shumë tregti dhe investime që hyjnë në BE; dhe një zonë stabiliteti në një krah të kontinentit që shpesh ka eksportuar kriza.
Zgjerimi, në këtë formë, nuk ka më të bëjë me “karrota” që shpërndan Brukseli, por me fqinjtë që fitojnë vendin e tyre me meritë – dhe, në këtë proces, e bëjnë Evropën më të fortë dhe më të sigurt.
Dhe kur të gjashtë vendet të jenë brenda BE-së, ato do të mbeten pjesë e të njëjtit rajon, me fat të përbashkët.
Nevoja për bashkëpunim më të thellë rajonal nuk do të zhduket – ashtu siç nuk është zhdukur asgjëkundi tjetër në Evropë.
Ballkani do të mbetet; detyra është të sigurojmë që fantazmat e së shkuarës të prehen më në fund në paqe.
Amer Kapetanoviç është sekretari i përgjithshëm i Këshillit të Bashkëpunimit Rajonal
