Shqetesimi global per momentin eshte fokusuar rreth efektit ne te gjithe boten koronavirus eshte duke udhetuar. Eshte me vend te rikujtojme vetes tone historin epidemike te vitit 1918, te kuptojme se si e perjetuam, cfare mesuam, dhe cfare duhet te kishim mesuar nga ajo eksperience. Gribi Spanjoll I vitit 1918, numri I viktimave arriti tre here me shume se viktimat e Luftes se Pare Boterore. Miliona te tjere u infektuan por mbijetuan, ndermjet tyre, shume te pasur dhe te pushtetshem: Alfonsi 13;te, Mbreti I Spanjes, Mahatma Gandi, Franklin Rusvelt, dhe Walt Disney.
Shqiperia ne 1918
Shqiperia e asaj kohe ishte nje vend pa rruge per transport dhe nje bujqesi feudale. Si pasoj, nuk kishte mundesi te tjera, por vec te punonte per te mbijetuar. Aubrey Herbert, nje Diplomat Anglez dhe anetar I Komitetit per pavaresin e Shqiperis me 1913, shkruan ne ditarin e tij, gjate udhetimeve ne lindje per Shengjinin e sotem keshtu:
“Kurre une nuk kisha pare nje vend me te keq. Shtepit gjysem te shembura, mizerje, te gjymtuara, dhe kundermonin ere te keqe. Njerezit dukeshin sikur zvarriteshin prej tyre si kafsh te semura”.
Gjate kohes qe Zoti Herbert ishte ne Shqiperi, pati rastin te takonte njerez te shquar te asaj kohe si dhe perfaqsues te Qeveris se Perkohshme te Ismail Qemalit, si Ismal Qemali dhe Esat Pasha. Zoti Herbert, ju kerkoj atyre te ndertonin rruge, te ushqenin refugjatet, te thanin kenetat me qellim te luftohej malaria, edhe te dergonin njerez te zote per te ngritur infrastrukture per te permiresuar qyetet. Ne nje nga takimet qe Zoti Herbert organizoj me Esat Pashen me 1913, ne shtator, ne Tiran, i sugjeron atij nder te tjerash te ti kerkonte qeveris se Ismail Qemalit te merte kredi dhe te ushqente refugjatet qe po vdisnin nga uria.
Nje rrethan tjeter historike e cila ka shtuar numrin e fataliteteve ne Shqiperi me 1918 erdhi si rezultat I luftrave ballkanike. Nga vitet 1914-1918 shqiperia ishte mbushur me refugjat nga veriu nga sulmet e ushtris serbe, dhe ne jug nga sulmet greke. Per fat te keq nuk gjenden te dhena historike ose statistike ne kete efekt, por eshte e lehte te konkludosh qe gribi Spanjoll I vitit 1918, mundet te kete marre me vete njerez te cilet jetonin ne varferi ekstreme, ata te cilet kishin humbur shtepit si pasoj e konflikteve luftarake, dhe pushtimeve te perkohshme krahinore.
Nje munges totale rreth mbrojtjes se shendetit per publikun
Te kuptosh ekzaktesisht arritjen e gribit Spanjoll ne Ballkan, duhet me patjeter te shohim arshivat historike te kohes. Per shembull “Tragjedia dhe Frymezimi per Perandorin Osmani-1918″ shkruan:
“Ne Korrik te 1918 ne Stamboll u hasen rasted e para. Sipas statistikave te Stambollit, numri I te vdekurve nga epidemia ishte 6000. Doktor Husameddin Sherif vlereson se njerezit qe humben jeten ishin me shume se 13.000. Vende te tjera te Ballkanin jane prekur si Greqia, Shqiperia dhe Bullgaria”.
Fqinja jone Greqia, gazeta “Thessalia” ishe e para te deklaronte arritjen e gribit Spanjoll. Ne 19 korrik 1918, ky grib u shtri ne Patras. Deri atehere Thessalia ishte mare me rastet ne zonen e Selanikut, duke informuar lexuesit, per masat qe po mereshin, si edhe aspektet sociale dhe ekonomike, ne lidhje me epidemin. Ne fakt pas disa ditesh ne Patra epidemia po shfaqte shenja serioze.
Ne 6 Tetor 1918, Thessalia publikon nje telegram te Ministris se Brendshme Greke e cila permbledh gjendjen aktuale ne Europe, perfshi ketu shpjegime shkencore dhe karakterin e epidemis me kete tekst:
” Virusi depertonne trup nga goja, pergjithesisht nga sistemi frymemarres. Larje te shpeshta te gojes gargale, me uje dhe dizinfektues krem, mundet te ndalojne disi. Kjo semundje mund te ngjitet dhe shperndahet nepermjet kolles dhe trasnmetohet nga ajri. Prandaj, rekomandohet, shmangja e puneve me stres si edhe perqendrimi i disa formave. Te gjitha shkollat duhet te mbyllen, nje pasterti maksimale te mbahet, veshje te brendshme te jene te pastra si edhe larjen e duarve. Ne menyre te vecante rekomandohet te shmanget cdo kontakt me njerezit qe I ka zene epidemia”
Sic shohim me larte, ne duhet te pranojm faktin qe Shqipieria ne vitin 1918 si vende te tjera te Ballkanit, mbrojtja e shendetit te publikut nuk ekzistonte, si e perceptojme ne sot. Per shqiptaret ne vecanti, nese, kishte ndonje information rreth kesaj epidemie, duhet te kishte ardhur gojarisht nga ata qe kishin lidhje me Greqin apo Turqin.
Epidemia ne Shqiperi me 1918
E pamundur te gjesh statistika te japin nje ide se sa njerez humben jeten gjate kesaj epidemie ne Shqiperi. Ne vetem mund te imagjinojme si pasoj e mungeses se konceptit te mbrojtjes se shendetit ne ato vite, efektet mund te kene qene tragjike dhe kohe makabre ti shihje apo te jetoje.
Per te kuptuar, makabritetin e kesaj epidemie eshte me se e rendesishme te ti referohemi nje burimi personal I cili jetoj ne ate kohe. Kjo histori vjen ne duart tona nepermjet penes se Hajredin Bej Cakrani, nga nje familje e njohur, I cili kishte nje rezidence ne Cakran te Fierit, ne jug te Shqiperis. Hajredin Bej ishte nje nga 3 vellezerit Cakrani, dy te tjeret ishin Sulo dhe Bektash. Tre vellezerit Cakrani me 1920 ngriten Shoqerin Bamirese Cakrani.
Eshte me vend te permendim ketu se kjo familje ka rendesi ne historin e shqiperis, por ne kete shkrim ne do te fokusohemi kryesisht ne ndihmen e tyre humanitare, dhe vecanersisht, ndihmen per viktimat e gribit Spanjoll. Po citojme ketu nje pjese te ditarit te Hajredin Bej ne librin e botuar nga historiani Kastriot Bimo me titull “Ditari I nje Firmetari te Pavaresis” ku shkruan:
“Kur u kthyem ne shtepi, pame muhaxhiret (refugjatet) te cilet jane si rezultat I gribit spanjoll dhe nga fshatrat e djeguara nga Greket, ku thuhet se 50-100 shpirt vdesin cdo dite, dhe kjo nuk eshte nje numer I vogel. Na kane thene qe eshte grib dhe ky grib eshte shperndar ne te gjithe Europen, I cili po vret njerez ne mas te madhe. Refugjatet na kane thene kane ardhur nga Vlora dhe nga te dy anet e Vjoses. Dhe kete tragjedi donte vendi yne tani. Thjeshte kete mund ta quash tragjedi. Ne nuk pritem per veren, por mblodhem parin, dhe beme thirrje per ndihma per muhaxhiret, si per shembull, ushqim, veshje dhe para. Ne si vellezer lame zonjat tona te mereshin me kete pune. Po ashtu ne u thame edhe qehallareve te ndihmojne”.
Kontributi humanitar i familjes Cakrani te njerezve te prekur nga kjo epidemi globale eshte publikuar ne Marigo Posios ku shkruan: vellezerit Cakrani, Hajredin, Sule dhe Bektash Bej u dhuruan refugjateve 14 lop, 120 dele, 200 franka para, dhe veshembathje.
Famlija Cakrani dhe ndihmat humanitare
Eshte me vend te theksojme ketu shembujt humanitar shqiptar, nder ta eshte edhe ajo e Familjes Cakrani. Fillimisht kjo familje ndihmoj refugjate e lufrave ballkanike, te Luftes e I Boterore, si edhe ato te gribit Spanjoll. Po ashtu kjo familje shtriu ndihmat humanitare tek familjet e varfra duke mundesuar shkollime ne perendim. Gjate viteve 1932-1935 Mbreti Zog dergoj 100dra Kosovar ne zonen e Fierit, ku ndihma e pare humanitare dhuruar ishte nga e njejta familje. Kosovaret e sotshem qe jetojne ne ate zone jane pasardhsit e tyre. Nje nga ndihmat humanitare me rendesi historike qe kjo familje ka dhe eshte mbrojta dhe fshehja e Hebrenjeve qe jetonin ne qytetin e Beratit pas pushtimit gjerman ne vitin 1943. Kujtim Cakrani Lider I Ballit Kombetar, strehoj dhe fshehu hebrenjte e Beratit ku kishin tokat e tyre ne Lushnje dhe Mallakaster. Kadri Cakrani strehoj nje nga keto familje ne shtepin e tij. Po ashtu, gjate kesaj periudhe, 8000 italian ushtar, oficer I Divizionit Peruxhia, dhe civil te tjere u ndihmuan nga kjo familje. Ku 500 nder ta u strehuan ne Mallakaster, ku u ndertua nje kamp dhe funksionoj si spital.
Ndihma humanitare nga kjo familje eshte nje shembull exemplar. Te gjitha ndihmat humanitare jane paguar nga buxheti I tyre personal. Ky fondacion humanitar, brutaisht, pushoj te funksionoj ne fillim te viteve 1945 ku fillon edhe persekutimi politik I kesaj familje. Sot, Fondacioni Cakrani eshte rinovuar ne vitin 2000. Ky fondacion ka te njejtat objektiva duke vazhduar tradita si atij te vitit 1920, manaxhohet nga Avokat Kujtim Cakrani, si pasardhes i kesaj familje.
Shqiperia 2020
Pas 100 vjetesh shqiperia eshte prekur nga Koronavirus ose COVID-19. Per fat te mire nuk ka pasur fatalitete ne numer te madh. Informacion per mbrojtjen e shendetit publik, gjendet kudo, dhe kjo mund te jete nje nga asryet qe virusi nuk eshte perhapur gjeresisht ne mase. Interneti dhe bota elektronike, ka mundesuar nje informim te shkelqyeshem rreth rrezikut qe ky virus eshte per shendetin e njeriut, po ashtu ky informacion ndihmon per njerezit te mos infektohen dhe te mos infektojne te tjeteret.
Sot shqiperia eshte me fat se nuk eshte me e izoluar gjeo-politikisht, dhe gezon cdo privilegj qe bota moderne ofron. Duhet theksuar po ashtu se Mars 2020 shqiperia tashme eshte nje vend qe do te filloj negociatat per te aderuar Bashkimin Europian. BE’s duke pare tek shqiperia nje partner me potencial ka ofruar ndihme financiare per te lehtesuar epidemin e vitit 2020. Sot me krenari shqiptaret shohin se ka nje staf mjeksor kompetent te ndihmoj pacientet. Po ashtu eshte per tu pergezuar fakti qe 30 mjek dhe infermier jane ne itali te ndihmojne ne lehtesimin impaktit te kesaj epidemi ne Itali.
Me entusiazem duhet te gezojme faktin qe shqiperia e 2020 nuk eshte ajo e vitit 1918. Eshte ky fakt qe ben shqiperin me resistente te perballoj kete sfide te tmerrshme.
Nashi Brooker
