Nga Vincent W.J. van Gerven Oei, The Albanian Mechanism
Që nga fitorja e tij gjatë zgjedhjeve të përgjithshme të majit, Kryeministri Edi Rama ka bërë një xhiro të zgjatur fitoreje për të pohuar më tej pushtetin e tij në të gjitha nivelet e shoqërisë shqiptare – ose, ndoshta më saktë, për të imponuar vullnetin e tij. Shfaqja e njëkohshme e burokratëve të përulur, letrat e dorëheqjes së mjerë dhe shfaqjet publike të servilizmit do të kishin qenë një turp për çdo vend që e konsideron veten një demokraci funksionale me një sundim të shëndetshëm të ligjit. Por, mjerisht, këto janë gjithnjë e më të pakta këto ditë.
Më 11 korrik, një të premte, Rama nisi fushatën e tij me një ultimatum të shpallur para kryetarëve të mbledhur të bashkive të vendit se deri të hënën të gjithë nënkryetarët e bashkive dhe drejtorët do të duhej të largoheshin. Është e qartë se një kërkesë e tillë tejkalon gjerësisht mandatin e një Kryeministri dhe shkel drejtpërdrejt autonominë e qeverisjes vendore, por kjo është sigurisht çështja: fuqitë diskrecionare të Ramës duhet të arrijnë në të gjitha nivelet e administratës kombëtare dhe vendore.
Kërkesa e Ramës u pasua menjëherë nga një “valë dorëheqjesh”. Çuditërisht, këto u riformuluan nga vetë bashkitë si forma organike të autokritikës. Për shembull, kur shkarkoi si nënkryetarët e bashkive ashtu edhe katërmbëdhjetë drejtorët, Bashkia e Kukësit pretendoi se ky vendim u mor “pas një analize të plotë të performancës së strukturave në terren, ku janë identifikuar mangësi të konsiderueshme në disa sektorë që u shërbejnë qytetarëve”. Absurditeti i një “analize të plotë” të përfunduar gjatë një fundjave të vetme është i dukshëm, por tregon qartë thellësitë në të cilat vullneti i udhëheqësit kombëtar metabolizohet si agjenci lokale. Dhe kur kryetari i bashkisë së Konispolit refuzoi të ndiqte urdhrin e Ramës, atij iu kërkua menjëherë të jepte dorëheqjen.
Në një farë mënyre, ky ishte një zhvillim logjik nga ajo që kishte ndodhur tashmë në Tiranë në fillim të këtij viti, ku Rama në praktikë kishte uzurpuar rolin e kryetarit të bashkisë, siç dëshmohet nga “takimi i punës” që ai organizoi me nëpunësit civilë të bashkisë më 20 shkurt, pas arrestimit të kryetarit të bashkisë Erion Veliaj për akuza korrupsioni. E emëruar pas dy vizitave të Ramës në bashki më 11 shkurt, nënkryetarja e bashkisë Anuela Ristani i uroi publikisht “një kthim të lumtur në ekipin e Tiranës”. Këto fjalë u përsëritën më vonë nga vetë Rama: “Gjatë zgjedhjeve, për herë të parë isha pjesë e ekipit të Tiranës.”
“Rifreskimi” i detyruar – për të përdorur termin e Ramës – i qeverisjes vendore u shoqërua me njoftimin e konsolidimit të mëtejshëm të funksioneve tradicionalisht bashkiake nën kontrollin kombëtar, me krijimin e korporatave kombëtare për menaxhimin e ujit dhe mbeturinave. Duke marrë parasysh faktin se këto dy funksione historikisht u kanë siguruar autoriteteve vendore një nivel të caktuar autonomie në lidhje me ofrimin e vendeve të punës për mbështetësit dhe lehtësimin e skemave të ndryshme të korrupsionit, ky konsolidim në fakt i privon ato nga leva të rëndësishme për të ushtruar pushtetin e tyre brenda bashkisë së tyre. Emërimet kryesore në nivel bashkie do të vijnë që tani e tutje nga niveli i lartë kombëtar.
Në një ndërhyrje të mëtejshme në autonominë bashkiake, Kryeministri Rama nisi gjithashtu një fushatë për të “çliruar hapësirat publike” nga ndërtimet dhe tarracat “e paligjshme” që kishin pushtuar trotuaret dhe shëtitoret në të gjithë vendin, duke vendosur një afat arbitrar prej 31 korriku. Përsëri, ne e njohim këtë iniciativë për të “krijuar hapësirë aty ku duket se nuk ka” nga koha e tij si Kryetar Bashkie i Tiranës në fillim të viteve 2000 dhe mandati i tij i parë si kryeministër, dhe kjo i ofron atij një mënyrë shumë të dukshme për të ushtruar autoritetin e tij në të gjithë territorin shqiptar. Mesazhi është i qartë: edhe pse menaxhimi i hapësirës publike është kryesisht një kompetencë bashkiake, vetëm Kryeministri mund ta “çlirojë” këtë hapësirë në emër të interesit publik, duke luftuar heroikisht “mangësitë e rëndësishme” të burokratëve vendas. Precedentët historikë për fushata të tilla në të cilat udhëheqësi i madh mban anën e popullit kundër burokratëve vendas për të çimentuar pushtetin e tij janë sigurisht të dëshmuar mirë.
Gjithashtu, gjyqësori nominalisht i pavarur, edhe pse tani pothuajse i përfunduar i verifikuar sipas një reforme që ai vetë e mbështeti, është bërë përsëri shënjestër e zemërimit të Ramës, i drejtuar në veçanti ndaj gjyqtarëve që pengojnë përpjekjet e tij për të “çliruar” hapësirën publike. Dhe kur Këshilli i Lartë Gjyqësor (KLGJ) lëshoi një deklaratë të formuluar me kujdes duke theksuar sundimin e ligjit dhe ndarjen e pushteteve, duke u bërë thirrje të gjithë “subjekteve publike dhe private” të përmbahen nga sulmet ndaj gjyqësorit, Rama u përgjigj: “Më lejoni t’u them anëtarëve të KLGJ të mos humbasin kohën e tyre duke gjykuar se si unë bëj punën për popullin shqiptar që më ka zgjedhur.” Me fjalë të tjera, “mandati im popullor është më i madh se sundimi juaj i ligjit.”
Por Rama dha ndoshta shfaqjen e tij më mbresëlënëse të autoritetit deri më sot kohët e fundit, më 11 shtator në Asamblenë Kombëtare të Partisë Socialiste të Ramës në Pallatin e Kongreseve që së shpejti do të shkatërrohet në Tiranë. Mjaft e përshtatshme, një ditë më parë, Prokuroria Speciale Kundër Korrupsionit (SPAK) kishte ngritur zyrtarisht padi ndaj Veliajt, gjë që i hapi rrugën shkarkimit të tij nga detyra dhe zgjedhjeve lokale, duke i lejuar Ramës të shpallte kandidatin e PS-së – dhe, përveç ndonjë mrekullie, kryetarin e ardhshëm të bashkisë së Tiranës.
Njoftimi vjen direkt në fillim të fjalimit 2.5-orësh të Ramës. Videoja, e postuar në kanalin zyrtar të Ramës në YouTube, fillon me një pamje nga lart të delegatëve të partisë të mbledhur. Në momentin që ata fillojnë të duartrokasin, Rama ngrihet në krye të ekranit, në rreshtin e parë, direkt në anën e djathtë të qendrës së sheshit, dhe ngjitet në skenë. Kamera më pas kalon nga një pamje e gjerë frontale në një pamje të fokusuar ndërsa kreu i partisë fillon të flasë.
Pasi thirrëm shiun si lajmëtar të bekimeve për punën për të hyrë në Bashkimin Evropian deri në vitin 2030, kalojmë shkurtimisht te duartrokitjet e kuadrove dhe një pamje që përqendrohet te Gramoz Ruçi. “Por,” vazhdon Rama, “ne duhet ta adresojmë menjëherë këtu emergjencën…” – dhe këtu kamera kalon te Ogerta Manastirliu me fytyrë çeliku, e veshur me një xhaketë blu, e vendosur në mënyrë të pakëndshme midis vendit bosh të Ramës dhe shikimit bosh të Kryetares së Parlamentit Elisa Spiropali – “…e krijuar në udhëheqjen e Tiranës, për arsye që dihen në të gjithë botën.”
Por, në vend që të adresojë “emergjencën” e përmendur, Rama krijon një tension teatral duke nisur një ekspozitë të zgjatur mbi Reformën në Drejtësi dhe pavarësinë e gjyqësorit, për të cilën ai merr meritat e plota, ndërsa në të njëjtën kohë përdor foltoren e tij ngacmuese për të vazhduar sulmin e tij kundër vetë gjyqësorit që pretendon se e ka çliruar. Gjatë gjithë fjalimit të tij, ai flet për gjyqësorin pas Reformës në Drejtësi si një “fëmijë” që duhet të “rritet”, edhe pse rritet “shumë më ngadalë”. Ai i nxit anëtarët e partisë së tij të ruajnë një “durim strategjik dhe shtetndërtues”. Është barra e Partisë Socialiste të mbajë këtë “gur mbi shpinë”, edhe nëse “sëmundjet e së kaluarës” e kanë infektuar fëmijën.
Edhe në emër të atyre që mendojmë se janë ndjekur penalisht padrejtësisht, vazhdon Rama – pa e përmendur kurrë në mënyrë të qartë Veliajn – ne nuk duhet të ndërhyjmë, për hir të “Shqipërisë së brezit të ardhshëm”: “Kjo parti është garantuesi i vetëm për pavarësinë [e gjyqësorit]”. Ose, e formuluar ndryshe, Edi Rama, si kreu i “familjes” socialiste, është ai që jep dhe tërheq atë pavarësi; është me mirësinë dhe “durimin e madh strategjik” të tij që Veliaj aktualisht lejohet të paditet, pavarësisht asaj që Rama pretendon të jetë një procedurë “në shkelje të hapur të ligjit […] që nuk ndodh në asnjë vend demokratik. Shkelja më e hapur, flagrante, brutale në një abuzim total të detyrës”.
Për këdo që ka një intuitë të shëndetshme politike – qofshin ata politikanë, oligarkë apo trafikantë droge -, kjo është një situatë mjaft e pakëndshme. Nëse SPAK dhe Gjykata Speciale Kundër Korrupsionit janë – të paktën në pamje të parë – jashtë kufijve siç pretendon Rama, atëherë të qenit i përfshirë me këtë qeveri, si zyrtar apo klient, bëhet në mënyrë eksponenciale më me rrezik të lartë. Sepse nënkuptimi është se vetëm një person në të gjithë këtë sistem është i paprekshëm. Dhe Manastirliu është shumë e vetëdijshme për këtë, ndërsa Rama skicon, me ngjyra të gjalla, të ardhmen e saj politike – burgosjen e saj të padrejtë kundër të cilit për fat të keq nuk do të jemi në gjendje të bëjmë asgjë për hir të brezit të ardhshëm të këtij vendi – në “kllapat” e tij të gjata.
Dhe kështu, më shumë se njëzet minuta pasi kamera preku për herë të parë maskën e saj të palëvizshme të vdekjes, Rama më në fund njofton se “Ogerta Manastirliu është personi që Tirana ka nevojë sot”. Duartrokitje. Kthehemi përsëri te Manastirliu, e cila duket sikur është në prag të lotëve – megjithëse jo nga gëzimi apo mirënjohja. Spiropali hedh një vështrim të shkurtër, duke u përpjekur të vlerësojë gjendjen shpirtërore të Manastirliut, por shpejt kthehet nga Rama pasi e kupton realitetin. Rama e shikon Manastirliun. Ajo përpiqet ta kthejë shikimin, por vazhdon të lëvizë sytë pa pushim midis udhëheqëses dhe boshllëkut. “Nuk do të të fal kurrë, shihemi në ferr”, kalon nëpër mendjen e saj të ngrirë. Ndërsa Rama vazhdon duke renditur arritjet e saj të shumta në shërbimin publik, goja e saj ulet më tej ndërsa supet e saj përkulen nën gurët që udhëheqësja vazhdon t’i grumbullojë mbi shpinë. “E dashur Ogerta,” shton Rama me një buzëqeshje djallëzore, “E di që nuk do të më falësh lehtë, ndoshta për një periudhë edhe më të gjatë këtë herë, këtë bombë të paparalajmëruar…” – Spiropali kënaqet dukshëm me mizorinë – “…por Shqipëria ka nevojë për Tiranën ashtu si treni ka nevojë për lokomotivën, dhe Partia Socialiste ka nevojë për Tiranën për servisimin e lokomotivës së saj. […] Tani është radha jote, e dashur Ogerta, të udhëheqësh Tiranën.” Një foto profili e Manastirliut, duke parë dritën që i vërshon nga fundi i tunelit.
